Angliya-Amerika geosiyosati rivojlanishining asosiy yo`nalishlari
Geosiyosat rivojlanishidagi uchinchi bosqichning
boshlanish davri dunyo geostrategik holatini tubdan o‘zgartirishi bilan ifodalandi. Ushbu bosqichda ikki asosiy yo‘nalish ajratiladi. Birinchi yo‘nalish —
«bir quli dunyo» klassik, global geosiyosat sxemalarining davom etishi bilan,
ikkinchi yo‘nalish esa boshqa tartibga tayanuvchi «asosiy geosiyosat
paradigmalari»ga bog‘liq holda rivojlanadi.
Angliya—Amerika geosiyosatining birinchi yo‘nalishi doirasidagi
vaziyat tahlili Rossiya imperiyasining barham topishi va geosiyosat
ziddiyatlarining tugashini bildiradi. Markaziy Yevropa asta-sekin G‘arbiy
Yevropa bilan qo‘shilishi, unga intilishi mumkin. G‘arbiy Yevropa bilan
Markaziy Yevropa davlatlari o‘rtasidagi yaqinlashish Shimoliy Atlantika
harbiy bloki doirasida amalga oshmoqda.
Turkiya, Eron va Pokiston yangi qator «bufer davlatlar»ning vujudga
kelishi sababli, mustahkam himoya chizig‘iga ega bo‘ldilar. Bunday holat
Rossiya bilan u egallashga intilayotgan janubiy dengiz portlari o‘rtasidagi
ko‘rinmas masofani ancha yiroqlashishini ta’minlaydi va Rossiyani sobiq
Ittifoqqa xos «ulkan davlat» bo‘lishiga to‘sqinlik qiladi. Z.Bjezinskiy «sovuq urush» xavfi tugagandan keyingi davrda geosiyosiy
aloqalarning rivojlanishi bashoratini tadqim etadi. U sobiq Sovet Ittifoqining
parchalanib ketishi Yevrosiyo yuragida geosiyosiy vakuum hosil bo‘lishiga olib
keldi, deb ta’kidlaydi.
Z. Bjezinskiy Rossiyaning harbiy-siyosiy salohiyatini qisqartirishda Ukrainaning roli katta bo‘lishi mumkinligini ta’kidlab o‘tgan. Shuning
uchun ham AQSHning asosiy geosiyosiy vazifasi — bu Ukrainani Rossiya
ta’siridan ajratish va Yevropa ta’siriga kiritishdan iboratdir. Geosiyosiy
tafakkurning mana shunday ko‘rinishi Pensilvaniya universiteti professori E. Rubinstayn yondashuviga ham xosdir.
Professor E. Rubinstayn dunyoni oltita asosiy geosiyosiy mintaqaga
bo‘ladi:
1. AQSH boshchiligidagi Shimoliy Amerika. U dunyoda eng
qudratli mintaqaviy birlashmadir. Kelajakda bu yerda Shimoliy Amerika
konfederatsiyasi barpo qilinishi mumkin, G‘arbiy yarimshar unga tobe bo‘lib
qoladi.
2. Yevropa va uning siyosiy bir butunligi iqtisodiy
integratsiyalashuvdan ancha orqada qoladi.
3. Sharqiy Osiyo. Unda Yaponiya hukmdorlik qiladi.
Xavfsizlik tizimi barpo qilinmaganligi tufayli, ichki ziddiyatlar kuchayishi
mumkin. Bunda Xitoy faollashuvining ahamiyati katta bo‘ladi. Rossiyaga qarashli
Uzoq Sharq hamda Janubi Sharqiy Osiyo, Avstraliya va Yangi Zelandiya Sharqiy
Osiyo mintaqasiga tobe holatga tushadi.
4. Janubiy Osiyo.
Mazkur mintaqada Hindiston hukmronlik qiladi. Lekin hindiston bilan uni o‘rab turgan
davlatlari o‘rtasida ixtiloflar qaytarilib turishi mumkin.
5. Musulmon
mamlakatlari. Unga Shimoliy Afrika, Yaqin Sharq, Fors ko‘rfazi davlatlari,
Turkiya, Iroq, Eron, Afg‘oniston, Pokiston va O‘rta Osiyo davlatlari kiradi.
6. Sobiq Ittifoqning
parchalanishi bilan hosil bo‘lgan geosiyosiy vakuum. Bu yerda Rossiya
hukmronlik qilishi bashorat qilinmoqda.
Rubinstayn dunyodagi vaziyatni beqarorlashtiruvchi eng
muhim omil Xitoy bo‘lishi mumkin, deb hisoblamoqda. Kelajakda Xitoy, Rossiya,
Eron davlatlari ittifoqi paydo bo‘lishi mumkin. Ushbu ittifoq
Amerika—Yevropa—Yaponiya ittifoqiga qarshi turadi.
Eslab qoling!
Bir qutbli
dunyo —
dunyo miqyosidagi ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy jarayonlarda AQSH ning o‘rni
beqiyos ekanligini tasdiqlovchi holat.
Foydalanilgan manbalar:
