Nikolas Spaykmen va klassik "Atlantizm"
Nikolas Spaykmen (1893-1943) geosiyosat nazariyasi va amaliyotiga ulkan hissa
qo‘shgan amerikalik tadqiqotchidir. U Xartlend potensial makon bo‘lib, mustaqil
g‘oyalarni hal qila olmaydi, bu vazifalarni, shu jumladan, dunyoga hukmronlik
qilish vazifasini Rimlend bajarishi mumkin, deb hisoblaydi. N. Spaykmen dunyoni uch qismga, ya’ni Xartlend,
Rimlend va olisda joylashgan Afrika va Avstraliya qit’alariga bo‘ladi. Rimlend
tarkibiga G‘arbiy va Markaziy Yevropa, Turkiya, Eron, Saudiya Arabistoni, Uzoq
Sharq mamlakatlari va Xitoy kiritilgan.
N. Spaykmenning g‘oyasiga ko‘ra, kim Rimlendni nazorat
qilsa, u Yevropada hukmdorlik qiladi, kim Yevrosiyoni nazorat qilsa, u jahon
taqdirini hal qiladi.
N.Spaykmen AQSH ni Xartlendga nisbatan ham, Rimlendga
nisbatan ham juda qulay o‘ringa ega deb hisoblaydi. U «O‘rta okean
tushunchasi»ni muomalaga kiritdi va Atlantika dunyosi tomonidan Rimlend ustidan
o‘rnatilgan nazorat quruqlik kuchlarini mag‘lub bo‘lishiga va Atlantika
dunyosi tobe holatga tushishiga sabab bo‘ldi, degan xulosaga kelgan.
N.Spaykmen
davlat geosiyosiy qudratini ta’minlovchi 10 ta mezonni alohida ajratib
ko‘rsatadi. Ular quyidagilardan iborat: 1) hudud yuzasining tuzilishi; 2) chegaralarining tabiati; 3) aholi soni; 4) foydali
qazilmalarning mavjudligi yoki yo ‘qligi; 5) iqtisodiy va texnologik taraqqiyot; 6) davlat moliyaviy quvvati; 7) etnik birligi; 8) sotsial integratsiyalashish darajasi; 9) siyosiy barqarorlik; 10) millat ruhi.
Yuqorida keltirilgan baholash shkalasidan foydalangan
holda davlatning umumiy geosiyosiy kuch-qudratini aniqlash mumkin. Agar umumiy
baho uncha yuqori bo‘lmasa, bunday holat o‘z-o‘zidan ushbu davlatni boshqa
davlatlar bilan strategik ittifoqlar tuzishga majbur qiladi. Bu esa mazkur
davlat suverinitetiga ma’lum darajada putur yetkazadi.
N.Spaykmen Ikkinchi jahon urushidan so‘ng Yevropa
davlatlari mustaqilligining pasayishini, AQSH mustaqilligining esa oshishini bashorat qilgan edi. Bu bashorat hozirda, XXI asrda o‘zining aniq
ifodasini topmoqda. Kuchlar nisbati borgan sari AQSH foydasiga hal bo‘lmoqda.
Afg‘oniston, Iroq, Bosniya, Gersogovina, Kosovo va boshqa davlatlarda bo‘lib
o‘tgan voqealar buni to‘la-to‘kis tasdiqlamoqda.Yuqorida keltirilgan baholash shkalasidan foydalangan
holda davlatning umumiy geosiyosiy kuch-qudratini aniqlash mumkin. Agar umumiy
baho uncha yuqori bo‘lmasa, bunday holat o‘z-o‘zidan ushbu davlatni boshqa
davlatlar bilan strategik ittifoqlar tuzishga majbur qiladi. Bu esa mazkur
davlat suverinitetiga ma’lum darajada putur yetkazadi.
N.Spaykmen Ikkinchi jahon urushidan so‘ng Yevropa
davlatlari mustaqilligining pasayishini, AQSH mustaqilligining esa oshishini bashorat qilgan edi. Bu bashorat hozirda, XXI asrda o‘zining aniq
ifodasini topmoqda. Kuchlar nisbati borgan sari AQSH foydasiga hal bo‘lmoqda.
Afg‘oniston, Iroq, Bosniya, Gersogovina, Kosovo va boshqa davlatlarda bo‘lib
o‘tgan voqealar buni to‘la-to‘kis tasdiqlamoqda.
Eslab qoling!
Rimlend — tarkibiga G‘arbiy
va Markaziy Yevropa, Turkiya, Saudiya Arabistoni, Iroq, Pokiston, Hindiston,
Uzoq Sharq mamlakatlari va Xitoy kiritilgan hudud.
Foydalanilgan manbalar:
