Orol - bizning aybimiz va kulfatimizdir
Balki kimlargadir
Orol dengizi olisdagi bepoyon sahro o‘rtasida joylashgan, qaqragan va
sho’rlagan suv havzasi, xaritadagi ko‘k dog‘dir. Qoraqalpoq
xalqi uchun esa bu dengiz, ularning hayot manbai va taqdiridir. Orol dengizi
Markaziy Osiyoning boshqa xalqlari - turkman, o‘zbek va qozoqlaming tarixi va
kundalik hayoti bilan uzviy bog'liqdir.
Bugungi
kunda Orolni suv bilan ta’ minlab kelgan daryolar - Amudaryo va Sirdaryodan
dengizga bir kubometr ham suv tushmaydi. Suv dalalarni sug‘orishga, tom
ma’noda, qumga ketadi. Chorak asr davomida dengiz sathining balandligi 18
metrga pasaydi, hajmi esa yarmidan ham kam qoldi.
Bir
avlod hayoti davomida yer yuzidagi eng yirik ekologik falokatlardan biri yuzaga
keldi. Butun
mintaqa murakkab ekologik vaziyatga duch keldi. Tabiat va odamlar uch tomondan
zarbaga uchramoqdalar: iqlim quruq va kontinental bo'lmoqda, yerning
hosildorligi pasayib sho‘rlanmoqda, ichimlik suvining sifati keskin
yomonlashmoqda.
60-yillargacha
Oral mamlakatimizning yirik baliqchilik sohasini ta’ minlab turardi. Bugun Orol
o'zining baliqchilik xo‘jaligini umuman yo‘qotdi, dengizning avvalgi qudratini
qumga botgan, zanglab yotgan kemalar eslatib turadi. Hayvonlar
hamda qushlar soni va turlari keskin qisqarib ketmoqda. Eng noyob sanalgan
turon yo‘lbarsi yo‘q bo‘lib ketdi, oq qushlar, qizil g‘ozlar va qarqaralar
yo‘qolib ketmoqda.
Daraxtlar
qurib ketmoqda, bog‘lar nobud bo‘lmoqda. Orol tubidan ko‘tarilayotgan tuzlar
insonning nafas olish yo‘llariga tushib, bo’g’ma kasalligini keltirib
chiqaruapti.
Orolbo‘yidagi
odamlar va hayvonlar tez-tez og‘ir kasalliklarga chalinmoqda, chunki ular
ichayotgan suvda minerallari ko‘payib ketgan. Ular chang va turli tuzlar bilan
bulg’angan havodan nafas olishadi.
Bunday baloning
sababi nimada?
Buning
sababi Orol dengizida suv muvozanati buzilganidandir: suvning to’planishidan
sarflanishi oshib ketgan. XX
asrning ikkinchi yarmida sug‘oriladigan yerlar maydoni qariyb 2 barobarga
oshdi, ko‘plab sug‘orish kanallari va suv omborlari baipo etildi, Orolga esa
Amudaryo va Sirdaryodan umuman suv yetib kelmaydigan bo‘ldi.
Yaqin kelajakda
Orolning avvalgi hajmini tiklab bo'ladimi?
Yo‘q,
albatta, ammo insoniyat barcha imkoniyatlarini ishga solib dengizning qurish
jarayonini to‘xtatib qolishi kerak.
Buning
uchun nima qilish kerak?
Kimdir Sibir daryolari suvini qisman Orolga burish
kerak, deb hisoblaydi. Boshqalar esa Xorazm viloyati hududida sho’r yuvish
uchun ishlatilgan suvni dengizga qaytarish va sug‘orishga mo‘ljallangan suvni
qat’iy tejashning o‘zi kifoya, deb hisoblaydi.
Ishonamizki, hali Orolni qutqarsa
bo‘ladi va Orolbo‘yi xalqlari ona zaminlarida osoyishta hayot kechirishadi.
Foydalanilgan manbalar:
