Geoekologiya
Ekologiyaning yuqori bosqichidagi ekotizimlar
(geotizimlarni), shu jumladan, biosferani ham tadqiq etuvchi bo‘limi.
Geoekologiya landshaft ekologiyasi, biogeotsenologiya deb yuritiladi. Hozirgi
vaqtda tirik organizmlar — o‘simlik, hayvonot dunyosi va odamning atrof-muhit
bilan munosabatlari fan va texnika taraqqiyotining jadallashuvi tufayli borgan
sari keng miqyosda sodir bo‘lib, avvalgi tabiiy muvozanat ayrim joylarda
buzilish arafasida, ba’zi o‘lkaiarda esa u butunlay buzilib, xavfli, hatto
halokatli ekologik vaziyat tarkib topmoqda. Inson va tabiat o‘rtasidagi o‘zaro
ta’sir kelib chiqishi jihatidan aslida,
ekologik muammo hisoblanadi, lekin u ma’lum makonda, turli miqyosda va tabiiy
hamda ijtimoiy-iqtisodiy geografik qonuniyatlar asosida ro‘y bergani sababli
geografik muammo ham hisoblanadi. Shu jihatdan qaraganda, ekologik muammoni
qisqacha qilib «geoekologik muammo» deb qarash mumkin.
Geoekologik muammo muntazam ravishda o‘zgaruvchi va
rivojlanuvchi, ko‘p tizimli, ko‘p sonli oddiy muammolar majmuasidir.
Insonning
tabiatga ko‘rsatgan ta’siri me’yordan ortib ketishi bilan, tabiatning aks
ta’siri unga bo‘lgan ta’sir hajmidan bir necha barobar oshib ketishi mumkin.
Bunga Orol bo‘yida sodir bo‘layotgan ekologik va ijtimoiy-iqtisodiy
oqibatlarini misolga keltirish mumkin.
Orol
dengizining qurib borayotganligi eng yirik geoekologik muammo hisoblanadi.
Dengizning qurigan qismida tuz to‘planishi tezlashib borayapti.
Orol
dengizi sathining pasayib borishi, Amudaryo va Sirdaryo deltalariga suvning
muntazam kelmay qo‘yganligi, eng dahshatlisi suv sho‘rligining muntazam ortib borishidir,
shu bilan birga zaharli chiqindilar bilan ifloslanishi tufayli Orol bo‘yi
hududlarida cho‘llashish jarayoni kuchayib borishidir. Daryo bo‘ylarining
asosiy o‘simlik turlari - to‘qaylar quriy boshladi. Qurigan to‘qaylar o‘rnida yulg‘unzorlar paydo bo‘ldi.
Tabiiy muhitning, xususan daryolar
suvining ifloslanishi, iqlimning o‘zgarishi, aholining yashash sharoitini
murakkablashtirmoqda. Orol muammosi ko‘p qirrali muammo, u yirik mamlakatlarni
ya’ni Markaziy Osiyo hududini o‘z ichiga olgani uchun ham, uning yechimi
Amudaryo va Sirdaryo hududlaridagi yer-suv masalalarini ijobiy hal qilish bilan
bog‘liqdir. Bu muammo o‘ta qaltis va fojiali ekanligi uchun uni tez va ijobiy
hal qilish kerak. Buning uchun faqatbizning respublikamiz emas, balki ko‘pgina davlat
tashkilotlari, bir qator kengash va yig‘ilishlarning maqsadi Orol dengizi
havzasida vujudga kelgan tang vaziyatni normallashtirish, atrof-muhitni
muhofaza qilish yuzasidan choralar ko‘rishga, Orol bo‘yidagi, og`ir ahvolga
tushib qolgan aholiga yordam ko‘rsatish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga
oshirishga alohida e’tibor berishdan iboratdir.
