Qizlarning balog`atga yetishi
Yangi Gvineya
papuaslarining roro qabilasida balog‘atga yetgan qiz o‘tishi shart bo‘lgan
asosiy sinov teri ostiga rang o‘tkazib naqsh solish, ya’ni tatuirovka
qilishdir. Tatuirovka vaqtida badan juda og‘riydi, kishi azob chekadi. Bu
xalqning tatuirovka qilishi avstraliyaliklardagi oddiy tatuirovkadan farqli
o‘laroq, ko‘pincha olti yil davom etadi. Teri ostiga rang o‘tkazib naqsh
solish qiz 8-9 yoshga yetganda boshlanib, 15-16 yoshda nihoyasiga yetkaziladi.
Bu yoshga kelib qizning a’zoyi badani turli naqsh-chandiqlar bilan qoplanadi.
Naqsh solish
nihoyasiga yetgach, qiz alohida kulbada saqlanadi, bu yerdan faqat bayram
boshlangachgina chiqadi. Alohida kulbada yashash juda zerikarli bo‘lishidan
tashqari qiz bu vaqtda, ya’ni bayramgacha turli taom va ichimliklardan o‘zini
tiyishi lozim: bayram esa naqsh solish natijasida badanda hosil bo‘lgan
jarohatlar bitib ketgandan keyingina boshlanadi. Bayram boshlanishi oldidan
qizning badani cho‘chqa moyi va sariq bo‘yoq surtib, turli chig‘anoqlar, it va
to‘ng‘iz tishlarini taqib bezatiladi.
So‘ngra qiz
kulbasidan chiqib, qishloqdagi maxsus ajratilgan maydonni ikki-uch marta aylanadi.
Yigitlar bu yerda uni kutib oladilar. Balog`atga yetgan qiz bilan
dastlab yigitlar uchrashadi va bo‘lajak qayliqlaridek salomlashadi.
Afrikaning Gana
mamlakatida ota-ona qizini balog‘atga yetgan deb hisoblaganidan keyin uni
chiroyli ldyintirib, yasantirib qishloq ko‘chalaridan aylantirib chiqadi;
qarindosh-urug‘lari va yor-u birodarlari ularga hamroh bo‘lib yo‘l-yo‘lakay
qizning go‘zalligi, uy-ro‘zg‘or ishlariga mohirligi, aqlliligi haqida kuylab
boradilar, qizning balog‘atga yetganligi haqida qishloq aholisini shu tarzda
xabardor qiladilar.
Zoir mamlakatidagi ba’zi xalqlar
qizlari voyaga yeta boshlagach, o‘rmonda muqaddas kulba qurib, qizni o‘rmonga
jo‘natadilar. Erkaklar bu kulbaga yaqin yolatilmaydi. Uch kunlik ro‘za vaqtida
qiz maxsus ta’lim oladi. Ro‘za paytida o‘rmonda gulxan
o‘chmasligi lozim. Shuning uchun gulxan yonida keksa ayol: «Olov so‘nmaydi,
olov nobud bo‘lmaydi»,— deb kuylab gulxanga o‘tin qalab o‘tiradi. Boshqa ayollar
turmushda zarur bo‘ladigan narsalami qizga o‘rgatib, uni hayotga tayyorlay
boshlaydilar. Ro‘zaning uchinchi kuni kechasi qizning badanini qizil, qora va
sariq bo‘yoqlar bilan bo‘yashadi. Shu payt kulba atrofida yigitlar to‘planadi.
Imo-ishora qilinishi bilan yigitlar nog‘ora chala boshlaydi. Nog'ora ovozi
sinov tugaganligini — qishloqda yana bir qiz balog‘atga yetganligini bildiradi.
Afrikaning
Lesota mamlakatidagi suto xalqida qizlaming balog‘atga yetganligini sinash
ishlari maxsus tayinlangan ayollar nazoratida o‘tkaziladi. Maxsus tayinlangan
ayollardan tu- zilgan «komissiya» yaqinroqdagi suv havzasiga uzuk tashlaydi.
Sinovdan o‘tuvchi qiz suvga sho‘ng‘ib uzukni olib chiqadi. Keyin qizlarga
dalada dehqonchilik ishlari o‘rgatiladi. Sinov davrida erkaklar qizlardan
uzoqroqda bo‘lishi lozim. Qizga yaqin kelgan yigitlami «komissiya» chiviqlar
bilan savalab ta’zirini beradi. Sinash davri yanvar yoki fevralda — don ekinlariga o‘roq tushganda tugaydi.
Janubi g‘arbiy
Afrikadagi Namibiyada yashovchi gottentotlarning qizlari sinov davrigacha
qip-yalang‘och yuradi. Sinov boshlangach, qiz chiyabo‘ri terisidan tikilgan
po‘stin kiyib, kulbada maxsus belgilangan joyda uch kungacha oyoqlarini
yig‘ib, og‘zini yumib, boshini chayqatib o‘tiradi. Uchinchi kuni qizning
ota-onasi sigir so‘yadi. Qizning bo‘ydoq qarindoshi sigir tulu- mini uyga
olib kirib, qizning serfarzand, badavlat, sigirdek go‘zal va yoqimtoy
bo‘lishini tilaydi. Gottentotlar sigirni ezgulik ramzi deb biladilar.
Nigeriyaning
janubi sharqiy qismidagi efik qabilasida voyaga yetgan qiz turmushga
chiqishidan oldin maxsus «to‘ydirish» marosimini o‘tishi lozim ekan. Bu
marosim shundan iboratki, qiz ayrim xonada uch oy tanho o‘zi yashaydi. Bu
xonaga faqat qizning onasi va eng yaqin dugonalari tashrif buyurishi mumkin.
Shunday xoli va daxlsiz muhitda qiz ma’lum darajada semirguncha sarxil taomlar
yegizib parvarish qilinadi. Qiz semirib, bilagi maxsus ko‘ylak yengiga sig‘may
qolgach, ya’ni ko‘ylak tor kelib qolgach, «to‘ydirish» marosimi tugaydi.
Uch oy davom
etgan «chilla o‘tirish»da qiz yetuk oila sohibasiga xos fazilatlami egallaydi,
ya’ni taom pishirishga, bichish-tikishga, axloq-odob, an’anaviy raqs va farzand
boqish, tarbiyalash kabi ishlarni mukammal o‘rganib oladi.
Uch oylik muddat o‘tgandan keyin
qizning ostona hatlab tashqariga chiqishi bayramga aylanib ketadi: ko‘chalar
bezatilib, sayil o‘tkaziladi. Sayilda qishloqning barcha aholisl ishtirok
etadi. Shunday tantanadan so‘ng qiz balog‘atga, ya’ni kelinlikka yetilgan
hisoblanadi.
Foydalanilgan manbalar:
