Zaharli o`simliklar
Shahar
tashqarisiga sayohat shifokorga murojaat bilan tugamasligi uchun shuni bilib
qo’ygan yaxshiki, nafaqat ba’zi jonzotlar, balki bir ko‘rinishda beozor
tuyulgan ayrim o‘simliklar ham inson uchun zararli boiishi mumkin.
Million
yillar davomidagi evolyutsiyasi natijasida o‘simliklar turli jonivorlarga
qarshi ko‘plab zaharlar ishlab chiqarishga moslashgan. Demak, ular sut
emizuvchilar sinfiga kiradigan inson uchun ham xavfli bo`lib qolgan.
O‘simliklarning
zaharliligi ularda alkalond va glikozid kabi kimyoviy birikmalar mavjudligiga
bog`liq.
Zahar
tarkibini kimyoshunoslar o'rganadi, siz esa ularning ta’sir etish usullarini
bilishing kerak.
Ayrim
o‘simliklar agarda ularga tegib ketsangizgina zarar yetkazadi, bunday
zaharlanish tog’ridan-tog’ri zaharlanish deyiladi. Boshqa
zaharlar qon orqali organizmga ta’sir etadi. Bularga misol sarguzasht romanlardagi
"kurare” zahari.
Uchinchisi
esa oldin oshqozonga tushib, keyin qonga o‘tadi.
To‘rtinchi
guruh zaharlar nafas olish yoilari orqali ta’sir etadi. Bunday zaharga ega
o‘simliklarga tegmay turib ham nafas olish orqali zaharlanish mumkin. O‘simliklardagi
zahar bir xilda taqsimlanmagan.
Ayrim hollarda zahar o’simlikning
ildiz va urugiarida to‘planadi, boshqa hollarda butun tanasida: guli, poyasi,
bargi, ildizi va mevasida bo`lishi mumkin.
Har bir
o‘simlikning "zahar yig’ish mavsumi” bor, ayrimlari gullaganda, boshqalari
gulidan avval yoki gulbarglarini to’kkandan keyin eng ko’p zahar yig‘adi, yana
boshqalari mevasi pishganda. Ba’zi
o’simliklardagi zahar miqdori tuproq va iqlimga bog'liqligini odamlar bilib
olgan.
Markaziy
Osiyoda zaharli o'simliklarning ko‘plab turi uchraydi. Ularning orasida eng
xavflisi - akonitdirdir. U dunyo bo’yicha ham eng zaharli o‘simlik hisoblanadi.
Unga qo‘l tegizmagan ma’qul.
Soyabongullilar
oilasiga mansub beladonna, uy va ariqlar yaqinida o‘suvchi bangidevona, it
petrushkasi, jumladan hammaga tanish boigan it uzumi zaharlidir.
Soyabongulli
o‘simliklaming makkorligi shundaki, ular qarindoshlari: sabzi, selderey, ukrop,
petrushkalarga o‘xshab ketadi.
Ituzumdoshlar
oilasiga mansub o‘simliklar o‘zlarining mevalari bilan zaharlidir. Sizlarga
yana bir maslahatimiz: o‘z xavfsizligingizni o‘ylab, zaharli o'simliklarni
tanishingiz, eslab qolishingiz va ularning qaysi qismi zaharli hisoblanishini
bilishingiz kerak.
Kutubxonadan o‘simliklar atlasini
olib Markaziy Osiyoda о‘sadigan
zaharli o'simliklarni bilib qo'ying. Ularga duch kelganingizda ehtiyot bo`ling!
Foydalanilgan manbalar:
