Zaharli moddalar
Tabiatni
muhofaza qilishning yana bir yangi muammosi bu tashqi muhitni zaharli moddalar
bilan ifloslanishdan saqlashdir. Bunday moddalar tarkibiga kimyoviy moddalarni,
ya’ni qishloq xo‘jaligida ishlatiladigan pestitsidlarni kiritish mumkin.
Ma’lumki, qishloq xo‘jalik zararkunandalariga qarshi kurashishda, yuqori hosil
olishda zaharli kimyoviy moddalar (pestitsidlar) katta ahamiyat kasb
etadi. Chunki turli zararkunanda hasharotlar va kasalliklardan juda katta zarar
ko‘riladi. Bu zarar yalpi hosilning 10-20%ini tashkil etadi. Shu sababli,
dunyoda qishloq xo‘jaligida ishlatilayotgan 100 mingdan ortiq kimyoviy
moddaning 50 foizi pestitsidlarga to‘g‘ri keladi. 0‘zbekistonda yiliga 135-140
mingt. zaharli kimyoviy moddalar ishlatiladi. Yer shari bo‘yicha har gektar
qishloq xo‘jalik maydoniga o‘rtacha 1 kg pestitsid to‘g‘ri kelsa, bu miqdor
0‘zbekistonda 35 kg ni tashkil etadi.
0‘zbekistonda,
xalq xo‘jaligida insektitsidlar
(zararli hasharotlarga qarshi), akaritsidlar
(kanalarga qarshi), fungitsidlar
(kasallik tarqatuvchi zamburug‘larga qarshi), gerbitsidlar
(yovvoyi o‘tlarga qarshi), bakteritsidlar (zararli
bakteriyalarga qarshi), zootsidlar
(zararli kemiruvchilarga qarshi) kabi zaharli kimyoviy moddalar ishlatilmoqda.
Bunday moddalar tez parchalanmay, o‘z xususiyatini uzoq vaqt saqlab, biosferada
moddalar almashinuvida qatnashadi.
Oqibatda,
pestitsidlar ma’lum miqdorda tuproqda, suvda, havoda ular orqali o‘simlik,
hayvon va inson organizmida to‘planadi. Bu esa ayniqsa, inson organizmida turli
kasalliklar kelib chiqishiga sabab bo‘iadi, hamda nasldan-naslga o‘tib, salbiy
ta’sir ko‘rsatadi. Ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra saraton kasalligining 80%
geografik muhitning ifloslanishidan vujudga keladi.
Ko‘pgina
olimlarning ma’lumotlariga ko‘ra, pestitsidlardan foydalanib, hosildorlikni
oshirish o‘rniga hosilni kamayib ketayotganligi kuzatilmoqda. Chunki bu
moddalar tuproq tarkibini buzadi, foydali mikroorganizmlarni ham o‘ldiradi va aksincha,
zararkunandalar, begona o‘tlar, zamburug‘lar moslashib, chidamli bo‘lib
qolayapdi.
