Kalendar tarixi
Kalendar- vaqtning kunlarga, haftalarga, oylarga va yillarga bo'lib hisoblanishidir.
Kalendarga yil, oy va kunlarning nomlaii yozib qo‘yilganbo‘ladi. Buesa
kalendardan foydalanishda katta qulaylik tug‘diradi.
Yil- Yerning Quyosh atrofida bir marta aylanib chiqishi uchun ketadigan vaqt
o'lchov birligi. Bir yil 365 kundan iborat, har to‘rt yilda esa bir marta 366
kunga teng bo'ladi.
Kalendar
asosida odamlar kundalik ish faoliyatlaiini rejalashtirib oladilar. Davlat
ishlari ham kalendar asosida rejalashtiriladi. Masalan, mamlakat Prezidentining
chet davlatlarga borishi yoki chet davlatlar rahbarlarini qabul qilish
muddatlari belgilab olinadi.
Kalendarning
vatani. Dastlabki
kalendar qadimgi Misrda yaratilgan. Misrliklar o‘z hayotini Nil daryosisiz
tasavvur etisha olmaganlar. Nil daryosining suvi ular uchun hayot-mamot
masalasi edi. Ayni paytda ular uchun Nil daryosi suvining qachon toshishi
vaqtini bilish ham nihoyatda muhimahamiyatga egabo‘lgan.
Misrliklar
Nil daryosining keyingi toshqiniga qadar kanallarni tozalab, to‘g‘onlarni
tuzatib qo‘yishlari kerak edi. Kundalik kuzatuv daryoning yanagi toshqiniga
qadar oradan 365 kun o‘tishini ko‘rsatgan. Shu tufayli misrliklar 365
kunni 30 kunlik qilib, 12 oyga bo‘lganlar. Qolgan besh kunni yil oxiiiga
qo'shimcha sifatida joylashtirganlar. Shu tariqa ilk kalendar vujudga kelgan.
Yuliy kalendari. Miloddan avvalgi
46-yilda Rim davlati hukmdori Yuliy Sezaro‘z nomi bilan ataluvchi Yuliy
kalendarini joriy etgan. Bu kalendarda ham yil 12 oyga bo‘lingan. Ayni paytda
toq sonli oylar 31 kunlik, juft sonli oylar 30 kunlik qilib belgilangan. Fevral
oyi esa 28 kunlik etib tasdiqlangan. Bundan tashqari, misrliklar kalendarida
har 4 yilda to'planib qoladigan bir kunni yo'qotish uchun fevral oyi to‘rt
yilda bir marta 29 kun davom etadigan qilib belgilangan. Shu tariqa
kalendarning ilgarilab ketishining oldi olingan. Fevral oyi 29 kunlik
bo'ladigan yilda bir yil 366 kunni tashkil etgan.
Biroq Yuliy kalendari bo‘yicha olib
boriladigan yil hisobida ham xatolik bor edi. Bu xatolik tufayli dunyoda yil
hisobi har400yilda 3 kunga orqada qola borgan. Bu orqada qolish milodning
1582-yiligakelib 10 kunni tashkil etgan. Bu 1583-yilda bahorgi tengkunlikning 21-martga emas, 11-martga to‘g‘ri kelib qolishi
xavfini tug'dirgan.
Grigoriy kalendari. Yuliy kalendaridagi bu
xatolik italiyalik Grigoriy boshchiligida tuzatilgan va yangi kalendar Grigoriy
kalendari deb atala boshlangan.
Bu kalendarga ko‘ra 1582-yilning 4-oktabridan keyin o'rtada 10 kun tashlab yuborilib birdaniga
15-oktabrga o‘tilgan. Natijada, Yuliy kalendari bo'yicha yil hisobida vujudga
kelgan 10 kunlik farq barham topgan. Bahorgi tengkunlik yana 21-martga qaytgan.
Grigoriy kalendarida avvalgi xatolik yana
takrorlanmasligi uchun 28 kundan iborat fevral oyi har to'it yilda bir marta 29
kun davom etadi. Milodiy yil hisobi Grigoriy kalendari asosida olib boriladi.
Bu kalendarga ko‘ra bir yil 365 kunga, fevral 29 kun bo‘lib kelganida esa 366
kunga tengdir.
Hozir
Yer yuzining ko‘p davlatlarida, jumladan, O‘zbekiston Respublikasida ham yil
hisobi Grigoriy kalendari bo'yicha olib borilmoqda.
