Dunyoning uchinchi qutbida...
Everest,
Jomolungma, Sagarmatxa… Bu nomlarning ma`nosi har xil bo`lgani bilan bir
narsani – yer yuzasidagi eng baland cho`qqini, ramziy ma`nodagi "dunyoning
uchinchi qutbi”ni anglatadi. Bu cho`qqi Yevrosiyo materigining Himolay tog`
tizmasida joylashgan. Balandligi 8848 metr. Mazkur cho`qqi Xitoy va Nepal
davlatlari hududida joylashgan.
Yer
yuzasida balandligi 8000 m dan oshadigan 14 ta cho`qqi bor bo`lib, ulardan 10
tasi Himolayda, qolgani qo`shni Qoraqurum tog`larida joylashgan. Himolaydagi cho`qqilarning
qaysi biri yuksak degan savol uzoq vaqt
ko`plab baxslarga sabab bo`lgan va ularning balandligini aniqlash tarixi ham
qiziqdir.
Osiyoning
baland tog`li o`lkalarida uzoq vaqt sayohat qilgan nemis tabiatshunosi G.Shlagintveyt 1855-yili Sharqiy Himolaydagi Gaurizankar tog`ining o`sha davrda
yer yuzasidagi eng yuksak nuqta deb hisoblangan cho`qqisini o`lchab chiqib,
8899 metr degan xulosaga keldi. Keyinchalik ma`lum bo`lishicha, G.Shlagintveyt
Gaurizankarni emas, balki undan 58 km sharqda joylashgan va Britaniya bosh
shtabi kartalarida 1850-yildan buyon 15 raqam bilan belgilanib kelgan,
balandligi 8840 metr deb qabul qilingan cho`qqini kuzatgan ekan. Xullas, bu
nomsiz cho`qqi keyingi qayta o`lchashlar natijasida yer yuzasining eng baland
cho`qqisi bo`lib chiqdi.
1856-yilda
ingliz topograflari cho`qqiga atoqli geodesist, Hindiston Geodeziya
qo`mitasining prezidenti Jorj Everest nomini berishdi. Biroq ushbu cho`qqining
mahalliy nomlari ham bor. Uni Tibet aholisi Jomolungma – "Yer xudolari onasi”
deb atagan. Nepal mamlakati esa Sagarmatxa – "Tog`lar malikasi” deb ataydi.
Everestning
balandligini turli mamlakat geodezistlari tomonidan qayta-qayta o`rganilib,
8888, 8882, ha hatto 8825 metr deb qabul qilindi. Buning sababi cho`qqi noaniq
shaklga ega bo`lib, turli tomondan har xil ko`rinishidadir. Uning balandligini
aniq belgilash maqsadida 1975-yil cho`qqi ustiga 3,5 metrli, qizil rangli metal
piramida o`rnatildi. Yakuniy hisoblar Everestning balandligi 8848 metrga
tengligini ko`rsatdi.
XX
asrning o`rtalarida Everest cho`qqisini zabt etish uchun ko`pgina mamlakatlarda
tayyorgarlik ishlari boshlandi. Cho`qqiga birinchi bo`lib chiqish 1953-yil 29-mayda Yangi Zellandiyalik Edmund Xillari va Nepallik Norgey Tensinglarga nasib
etdi.
Yuksak
nuqta zabt etilgandan keyingi yillarda ko`plab mamlakatlar alpinistlari
Everestga chiqishga muvaffaq bo`lishdi.
Everest
cho`qqisini mamlakatimiz alpinistlaridan birinchi bo`lib Rustam Rajabov 1998-yil
22-mayda zabt etib u yerga O`zbekiston bayrog`ini qadadi.
Everest
sayyoramizning eng yuksak nuqtasi. Undan yuqorida faqat osmon bor. Bu cho`qqi
ustidan bironta qush uchib o`tmagan… Inson esa ana shu cho`qqini qayta-qayta
zabt etmoqda. Hozir dunyoda nechta fazogir bo`lsa, Everestni zabt etganlar ham
deyarli shuncha. Inson eng
yuksak nuqtadan turib ona sayyoramizni kuzatishda davom etmoqda.
Madiyar Abdullayev
Toshkent
viloyati Yuqori Chirchiq tumani
22-maktabning
geografiya fani o`qituvchisi
