Toza havo - tanga davo
«Yashamoq - nafas olmoq».
«Tutunsiz kun - tutunsiz asr»
Gippokrat
«Agar havoda chang va tutun bo'lmasa, odam ming yil yashashi mumkin»
Abu
Ali ibn Sino
Havo
nima o‘zi? Havo turli gazlardan tashkil topgan aralashma — azot, kislorod,
karbonat angidrid, vodorod, suv bug‘lari va hokazolardir. Fanning aniqlashiga
ko‘ra, havoning bunday tarkibi 50 mln. yildan ko‘proq vaqt barqaror bo‘lib
keldi. Yer yuzini o‘rab olgan havoning vazni 5000 trillion tonnaga boradi; Yer
kurrasidagi har bir jon boshiga 2,5 mln.t. havo to‘g‘ri keladi. Ekologik
muvozanat buzilishi natijasida, keyingi 100 yil davomida 245 mln.t. yo‘qotildi,
uning o‘rniga esa 360 mlrd.t. karbonat angidrid hosil bo‘ldi. Keyingi yillarda
havoning tarkibida karbonat angidrid miqdori ancha ko‘paydi. Bu hoi sayyoramiz
uchun jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin, shundan iqlim o‘zgarishi
o‘simliklardagi hayotiy jarayonlar, ya’ni ularning hosuldorligi kabilarda
ko‘rish mumkin. Havoda ekologik muvozanat buzilishining asosiy sababi uning
ifloslanishidir.
Insonning tabiatga ta’sirining yangi
bosqichi ishlab chiqarishning rivojlanishi bilan bog‘liqdir. XX
asrning birinchi yarmida yoqilg‘i yoqish natijasida atmosferaga 3 mlrd.t.
kullar ajralib chiqqan bo‘lib, u bilan birga havo, tuproq va suvlarga 1,5
mln.t. mishyak, 1,2 mln.t. surma, rux va boshqa moddalar bilan ifloslandi.
Bugungi
kunda sayyoramiz bo‘yicha olimlarning hisob-kitobiga ko‘ra, har yili
atmosferaga 250 mln.t. azot oksidlari (NO2), 300 mln.t. sulfit
angidrid (S02) va juda ko‘p miqdorda karbonat angidrid(C02)
og‘ir va suyuq havoda muallaq holdagi zarrachalar, shuningdek, million tonnalab
boshqa kimyoviy moddalar chiqarilmoqda. Markaziy Osiyo hududlarida keyingi 20
yil ichida Orol dengizi qurishi munosabati bilan atmosfera ifloslanishing yangi
manbai, ya’ni chang-tuz to‘zoni kelib chiqdi. Respublikaning shahar va
qishloqlaridagi atmosfera havosining tarkibi bir xil emas. Qishloq, cho‘l,
adir, tog‘li joylarda uning tarkibi shaharlardagiga nisbatan tabiiy holga
yaqin. Shaharlar havosi esa zaharli moddalar bilan ifloslangan.
Havoning
ifloslanishi iqlimni o‘zgartiradi, o‘simliklarning o‘sishini susaytiradi,
suvdagi tirik organizmlar hayot faoliyatini buzadi, bular o‘z navbatida Yer
shari aholisining salomatligiga salbiy ta’sir etadi. Havo barcha tabiiy
jarayonlardan, zararli kosmik nurlardan tirik organizmlarni saqlaydi. Insonning
hayot faoliyati havo muhiti bilan bevosita bog‘liq. Odam - biosferaning, ya’ni
Yerdagi hayotni tashkil etuvchi barcha mavjudotlarning bir qismidir.
Barcha
mehnat jamoalari, turar joylarda shunday ahloq normalarini yaratish kerakki,
bunda atmosfera havosini saqlash muhim ekanligini har bir kishi his etsin.
Ana
shunda bizning tabiat, havo o‘z tozaligini saqlaydi hamda hozirgi va kelajak
avlodlarni quvnoq, farovon yashashi uchun xizmat qiladi.
Sof, musaffo havo, kislorodning
mo‘l-ko‘lligi: hayot, salomatlik, mehnat qilish qobiliyati va uzoq umr ko‘rish
qudratli manbaidir. Kislorodsiz moddalar almashinuvi izdan chiqadi, yaxshi
hayotni tasavvur etib bo‘lmaydi. Musaffo havo - bu hayot va sogiiq manbaigina
emas, balki cheklanmagan miqdorda tabiat yetkazib berayotgan dorivor hamdir.
Mana shuning uchun ham istiqomat va xizmat qilinadigan joylarda havo musaffo,
toza bo‘lmog‘i kerak.
