O’zbekistonda yo’qolib ketgan deb hisoblangan, noyob yovvoyi nok daraxti topildi
O’zbekiston
olimlarini ajablanishi va xursanchiligini cheki bo’lmadi. O’zbekiston «Qizil kitobi»ga
– O’rta Osiyo noki (Pyrus asiae mediae) nomi bilan kiritilgan daraxtni bugungi kunda
uchrashi, kutilmagan omaddir. «Ekologik xabarnomasi» jurnalini sahifalarida, shuningdek www.econews.uz saytida,
Global ekologik fondi va Xalqaro biorang-baranglik tashkiloti ko’magida, O’zbekiston
olimlarini Markaziy Osiyo agrobiorang-baranglikni va turi bir xil bo’lgan yovvoyi
o’simliklarni saqlash borasidagi loyihasini e’lon qilingan. Bu loyiha besh
yilga mo’ljallangan va mevali daraxtlarni yovvoyi urug`doshlarini, va «tabiyi seleksioner»
yaratgan o’simliklarni o’rganib, dunyo ahamiyatiga ega kolleksiyani yaratish ko’zda
tutilgan. O’zbekiston uchun ajratilgan birinchi o’rindagi o’simliklar yovvoyi arpa,
bodom, pista, yong`oq, olma.
Bu loyihada, O’zbekiston o’simlikshunoslik Ilmiy-tekshirish instituti, O’zbekiston
Fanlar Akademiyasi o’simliklar genetikasi va eksperimental biologiyasi, manzarali
daraxtlar va mevali ko’chatlar o’stirish bo’yicha Respublika Ilmiy-ishlab chiqarish
markazi mutaxassislari, faoliyat olib bormoqdalar. Loyiha asosida, olimlar
o’simliklarni tarqalib o’sayotgan zamonaviy pista, yovvoyi arpa, bodom, grek yong`og`i,
olmani, yovvoyi holda o’sayotgan urug`doshlarini katta yer maydonlarni tekshirib
chiqishdi.
Olimlarni kuzatishlari, bo’yicha ko’pgina yo’qolib bormoqda, shuningdek, ularni
vatani bo’lgan Tyan-Shan tog`i yon bag`irlarida ham. Mana shunday ekspeditsiyalardan
birida, G`arbiy Tyan-Shan tog`ida yo’q bo’lib ketgan noyob yovvoyi nok daraxti topildi.
Toshkent viloyati,
Bostonliq tumani, Burchimulla qishlog`ida istikomat qilayotgan Shoyunusov Shorasul
tamorqasida yuz yoshli, yovvoyi nok daraxti, yaxshi saqlangan holda o’smoqda. Bu
daraxt O’zbekiston «Qizil kitobiga» O’rta Osiyo noki (Pyrus asiae mediae) nomi bilan
kiritilgan. Bu vaqtgacha, yovvoyi nokni yagona aniqlangan joyi, Toshkent viloyati, Ispay-Mullali
qishlogi atrofidagi, Pskom daryosi bo’yidagi vodiy edi. Loyiha mutaxassislarini
gapi bo’yicha yovvoyi nokni mevalari yirik, yuqori hosildor, zamburug`lik kasalliklarga
va meva qurtlariga chidamli. Hozirgi vaqtda bu daraxt navini ko’paytirish choralari
ko’rilmoqda. Agarda, biz madaniylashtirilgan o’simliklarni avlodi bo’lgan, yovvoyi
o’simlik turlarini saqlasak, ularni genlaridan fodalanib serhosil, qurg`oqchilikka
va sovuqqa, zararkunandalarga chidamli, navlarini yetishtirishimiz mumkin.
Mutaxasislarni gapi bo’yicha, O’zbekiston mintaqasida, 4500 turdagi yovvoyi holda
o’suvchi o’simliklar, 2000 turdan ortiq zabrug-qo’ziqorinlar hisobga olingan. Ulardan
400 ga yaqini kamyob, endemik va relikt turlariga mansub, ularni saqlashni samarali
yo’llarini qidirmoq lozim.
