0‘tmishsiz - kelajak yo‘q!
G‘orlar
sirliligi va mo‘jizaga boyligi bilan qadim zamonlardanoq kishilarni o‘ziga
maftun etib kelgan. Insoniyat tarixida g‘orlar muhim o‘rin tutadi, chunki
insoniyat madaniyati birinchi marta g‘orlarda yuzaga kelgan desak, to‘g‘riroq
bo‘ladi.
Yer
sharida g‘orlar juda keng tarqalgan: ba’zi hududlarda uzunligi bir necha o‘n va
yuz kilometr, chuqurligi esa ming metrdan ziyodroq ko‘pgina g‘orlar topilgan.
Ularning ichida uzun-uzun Yer osti daryolari, bularda ko‘plab sharsharalar,
katta-kichikligi va chuqurligi har xil Yer osti ko‘llari, ushbu suv havzalarida
umr bo‘yi yorug‘lik ko‘rmagan baliqlar uchratilgan; katta-katta zallar, kishi
zo‘rg‘a o‘ta oladigan tor yo‘laklar, tosh va muzliklardan yasalgan ajoyib
ko‘rinishga egabo‘lgan shakllarni kuzatishgan.
G‘orlarning
hosil bo‘lishi juda murakkab geologik jarayondir. Bu jarayonni speleologiya (lotincha-spulinsa-g‘or) fani o‘rganadi.
Bu nom fanga 1890-yilda fransuz olimi E.Rivera tomonidan kiritilgan.
0‘zbekistonda
karst g‘orlari keng tarqalgan o‘lkalardan biri hisoblanadi. Bizda g‘orlarni
o‘rganish, 60-yillardan boshlab avj olib ketdi. 0‘lkamizda lOOOga yaqini
g‘orlar topilgan va tekshirilgan.
G‘orlar tabiatning noyob yodgorliklaridan biri
hisoblanadi. Chunki ular tabiatning tinimsiz qudratli mehnati natijasida bir
necha ming, hatto mln. yillar mobaynida yaratilgan.
G‘orlar
faqat bir marta hosil bo‘lib, ularga to‘liq o‘xshagani qayta hech qachon bunyod
bo‘lmaydi. Keyingi yillarda jonli tabiatni (hayvonot va o‘simlik dunyosi)
muhofaza qilishga katta ahamiyat berilib, hayvon va o‘simliklarni kamayib
ketayotgan turlarini saqlab qolish uchun maxsus qo‘riqxonalar, hatto «Qizil
kitob»lar tashkil qilingan. Bulardan tashqari jonsiz tabiat yodgorliklarini, shu
jumladan g‘orlar inson faoliyati natijasida shikastlansa yoki yo‘q bo‘lib
ketsa, ularni qaytadan tiklab bo‘lmaydi. Ularning yangisi yaratilishi mumkin,
lekin biri ikkinchisiga aslo o‘xshamaydi. Shuning uchun tabiat tomonidan
geologik davrlar mobaynida yaratilgan jonsiz tabiat ob’ektlarini mashhur nemis
olimi Aleksandr Gumbolg‘t «tabiat yodgorliklari» deb atashni taklif qilgan.
Chunki ularning ahamiyati juda kattadir. Tabiat yodgorliklarini o‘rganibgina
ona-Yerimizning o‘tmishi va uning taraqqiyoti haqida ilmiy ma’lumotlar
olishimiz mumkin. Keyingi yillarda g‘orlarni tomosha qilish maqsadida keluvchi
sayyohlarning soni oshib bormoqda. Lekin bunday sayohatlar juda tartibsiz
bo‘lib, g‘orlarga katta ziyon etkazilmoqda. G‘orlar ichida bir necha ming
yillar mobaynida bunyod etilgan juda ajoyib va go‘zal hosilalar sindirilib,
yo‘q qilinmoqda, sayyohatdan keyin turli axlatlar qoldirilib,
ifloslantirilmoqda.
0‘lkamizdagi
g‘orlarni muhofaza qilish deganda, ularni berkitib hech kimni kiritmaslikni
tushunmaslik kerak. G‘orlarni muhofaza qilishning asosiy vazifasi - ular tabiat
tomonidan qanday bunyod etilgan bo‘lsa, shu holda saqlash va ularni kelgusi
avlodlarga qoldirishdir. Buning uchun avvalo, g‘orlarga ko‘plab kishilarni
tez-tez kirib turishi shart emas. Chunki bu hoi g‘orlarning mikroiqlimiga
ta’sir qiladi, chiroyli hosilalar ham o‘zgarib, chiroyini buzadi. Shuning uchun
muhofazaga olingan g‘orlarni avvalo jihozlash, ya’ni ichida maxsus yo‘llar,
zinapoyalar, ko‘priklar qurish, yoritish asboblari o‘rnatishdir. Shu bilan
birga g‘orlarni kirish qismida ularning ahamiyati va muhofaza qilinishi haqida
maxsus taxtachalarga yozib, osib qo‘yish kerak.
G‘orlarni
muhofaza qilish, ona Tabiatimizni muhofaza qilishdir. G‘orlarni muhofaza qilish
o‘tmishimizni, tariximizni muhofaza qilishdir. Axir bu yurtdan, bu muqaddas
tuproqdan ne-ne ulug‘ insonlar, aziz-avliyolar, daholar, qolaversa,
ota-bobolarimiz o‘tishgan.
Shundayjoylarni buzishga,
toptashga, o‘zgartirishga aslo haqqimiz yo‘q. Aks holda ajdodlarimiz
qarg‘ishiga qolamiz!
Ota-bobolarimiz
o‘tgan tuproq, aziz va muqaddasdir! 0‘tmishimizni asrasak, kelajagimiz buyuk
boMadi! Har qanday haroba bir buyuk tarixdir.
Yodgorliklarni asrash insoniy burchimizdir!
