Buyuk ipak yo`li
Buyuk Ipak yo‘li hech qachon yagona bir yo’ldan iborat bo’lmagan. Uning tarkibiga tog’ dovonlari orqali otgan, cho’llarni aylanib o’tgan turli yo’nalishdagi bir necha karvon yo’llari tarmog’i kirgan.Ipak yo’li Xitoyning qadimiy poytaxti — Chanandan (Chang’An) boshlanib, shimoliy Tyan-Shan yoqalab Dunxuaga — Buyuk Xitoy devori atrofidagi shaharga qarab ketgan. Shu yerga kelganda yo’l Takla-Makan cho’lini shimoldan va janubdan aylanib o’tadigan bir necha tarmoqlarga bo’linib ketgan. Shimoliy yo’l Turfan orqali IIi daryosi vodiysiga chiqqan. O’rtadagi yo’l So’g’diyonaga olib borgan, janub tomondagisi esa — Baqtriyaga yo’nalgan. Tyan-Shandan oshib o’tgan karvon yo’l Samarqand, Buxoro, Xorazmga, undan esa Kaspiy dengizi qirg’oqlariga yetib kelar edi. Janubiy yo’l ikkiga bo’linib ketgan, ularning biri Hindistonga boshlasa, ikkinchisi — g’arbga, Parfiya, Fors, Mesopatamiya, Bog’dod, Damashq orqali O’rtaYer dengiziga chiqqan.
Miloddan avvalgi III asrga qadar Yevrosiyodagi to ‘rtta — Rim ( 0 ‘rta Yer dengizi), Parfiya (Yaqin Sharq), Qushon (Hindiston, Afg’oniston, 0 ‘rta Osiyo) va Xan (Xitoy) imperiyalari tomonidan nazorat qilingan. Garchi ular o’rtasida savdo yo’lining muhim nuqtalarini izmida tutib turish uchun doimiy kurash olib borilgan bo’lsada, umuman olganda bu to’rtlik karvon yo’llaridagi barqarorlikni ta ’minlashga muvaffaq bo’lgan.
Vaqt o’tib ularning o’rnini o’rta asr imperiyalari egalladi, ipak yo’li tarixida shunday qisqa davrlar ham bo’ldiki, bu paytda u deyarli bitta davlat tomonidan nazorat qilib turildi: VI asming oxirlarida Turk hoqonligi, XIII asming ikkinchi choragida — Chingizxonimperiyasi tomonidan, XIV asming so’nggi 30 yilida esa AmirTemur imperiyasi tomonidan nazorat qilindi. Biroq yo’l juda uzun masofani o’z ichiga olganligidan uni bitta yagona davlat tomonidan nazorat qilish o’ta qiyin edi, axir bu yo’l amalda Tinch okeandan Atlantika okeanigacha cho’zilib ketgan transkontinental yo’l edi!
«Buyuk Ipak yo’li» tushunchasi o’sha paytda juda qimmatli hisoblangan mol -ikkita turli dunyo: G’arb va Sharqni bir-biriga tanishtirgan ipak bilan bog’liq. Ilk marotaba bu terminni 1877-yilda nemis olimi Ferdinand Rixtgofen o’zining «Xitoy» deb nomlangan ilmiy asarida ishlatgan.
Foydalanilgan manbalar:
Sharhlar - 1