Deflyatsiya
Yerlarning
ustki hosildor qismini suv va shamol ta’sirida yuvilib yoki uchirib, ko‘chib,
yemirilib ketishiga eroziya deyiladi.
Eroziya dehqonchilik uchun juda katta zarar keltiruvchi ofat hisoblanadi.
Eroziya-lotincha «erozia» degan so‘zdan olingan bo‘lib, «kemirish» yoki
«yemirish» degan ma’noni bildiradi. Suv eroziyasi va shamol eroziyasi ko‘proq
kuzatiladi.
Shamol
eroziyasini deflyatsiya
(yunoncha «deflo» - puflayman) deb ham ataladi. Bunda Yer yuzasidagi tuproq va
tog‘ jinslarning mayda, quruq zarrachalari shamol ta’sirida yemirilib,
uchirilib, boshqa joylarga ko‘chiriladi. Shamol tuproqning chirindili, ustki
hosildor qismini ba’zan esa haydalgan qismini butunlay uchirib ketadi, natijada
tuproqdagi o‘simlikning o‘sishi uchun zarur elementlar kamayib, hosildorlik
pasayib ketadi. Uchib ketgan tuproq zarralari boshqa yerga borib tushadi, bu
esa o‘sha yerdagi o‘simliklarning o‘sishiga ham salbiy ta’sir qiladi, natijada
ular nobud bo‘lishi mumkin.
Deflyatsiyaning vujudga kelishiga ma’lum joylarda
kuchli shamollarning esishi, iqlimning qurg‘oqchilligi, chirindining kamligi,
o‘rmonlarni rejasiz kesilishi, yaylovlardan noto‘g‘ri foydalanishi kabilar
asosiy sababchidir.
O‘zbekistonda deflyatsiya natijasida qumlar ko'chib,
qum bostirib kirgan hollari ham bor.
Buning natijasida obod joylardan bo‘lgan Quyi Zarafshon
va Quyi Amudaryodagi sug‘orilgan yerlarning bir qismi qum ostida qolgan. Qumli
joylar asosan Qoraqum, Qizilqum va boshqa cho‘llarda joylashgan.
Demak, bunday eroziyaning oldini olish va unga qarshi
kurashish uchun awalo, tuproqning tarkibini yaxshilash kerak. Buning uchun
yerlarni chuqur haydash muhimdir, bunda nam tuproqda yaxshi saqlanadi;
o‘simlikning ildizi chuqur taraladi, oziqlanish maydoni kengayadi, hosildorlik
ortadi. Bundan tashqari bir yerga bir xil ekin ekavermaslik kerak. Chunki bir
xil ekin ekilaverilsa, tuproqda chirindi kamayib, unumdorlik pasayib ketadi,
natijada eroziya sodir bo‘ladi. Shuning uchun yerga har uch yilda almashlab
ekin ekilsa, yaxshi natija beradi. Yana
eroziyaning oldini olish uchun tabiiy o‘g‘itning ham roli katta. Chunki go‘ng
tuproq zarrachalarini bir - biriga qovushtirib turadi, suv tutishi ham yaxshi
bo‘ladi. Ekin maydonlarining atrofiga daraxtzorlar (ixotazorlar) barpo qilinsa
ham shamolning yo‘nalishiga xalaqit berib, tuproq zarrachalarini uchishdan
saqlaydi. Xullas, bunday noxush holatlarga qarshi kurashish, oldini olish o‘z
qo‘limizda. Ona Yerimizni asrab-avaylasak, unga ehtiyotkorona munosabatda
bo‘lsak, yer ham o‘z saxovatini bizdan ayamaydi.
Yerning saxovati cheksiz emas! Uni asrab-avaylash burchimizdir.
