Sharqiy va janubi–sharqiy Osiyo davlatlari 

Sharqiy  Osiyo  davlatlari.  Osiyoning  sharqiy  qismida  joylashgan hududlari  Sharqiy  Osiyo  subregioni  hisoblanadi.  Shimoliy,  g‘arbiy, janubiy  qismlaridan  mintaqaning  quruqlik  chegaralari  o‘tsa,  sharqi Yapon,  Sariq,  Sharqiy  Xitoy,  Janubiy  Xitoy  dengizlari  zanjiri  bilan o‘ralgan. Uning umumiy maydoni 11,8 mln km.kv, aholisi soni esa 1,5 mlrd.dan ortiq. Mazkur mintaqa Yer shari quruqlik maydoning deyarli 8% ini egallaydi; dunyo aholisining 22,2% ni o‘z ichiga oladi; dunyo bo‘yicha YMM ning 1/4 qismidan ortiq shu mintaqa hissasiga to‘g‘ri keladi. Subregion hududida 5 ta mustaqil davlat joylashgan. 

Sharqiy  Osiyo  subregioni  Osiyoning  maydon  jihatdan  eng  katta mintaqasi  hisoblanadi.  Uning  davlatlari  orasida  Xitoy  maydon  kattaligiga ko‘ra jahonda uchinchi, aholi soniga ko‘ra esa, birinchi  o‘rinni egallaydi.  Koreya  Respublikasi  mintaqaning  maydon  jihatdan  kichik davlati  hisoblansa,  Mongoliya  aholi  soniga  ko‘ra  guruhda  so‘nggi o‘rinni  egallaydi.  Subregion  davlatlarining  yana  bir  o‘ziga  xos jihati shuki,  har  bir  davlat  o‘z  siyosati,  rivojlanish  holatiga  ko‘ra  deyarli bir-biriga  o‘xshamaydi.  Bu  yerda  bozor  iqtisodiyoti  talablarini  o‘zida  singdirgan  sotsialistik  tuzum  asosida  rivojlanayotgan  Xitoy  Xalq Respublikasi, jahonning eng  harbiylashgan, yopiq davlat siyosat yurituvchi,  totalitar  tuzumga  ega  bo‘lgan  Koreya  Xalq  Demokratik  Respublikasi  (KXDR),  mintaqadagi  yagona  monarxiya  tuzumiga  ega bo‘lgan,  jahonning  iqtisodiy  jihatdan  eng  rivojlangan  davlatlaridan biri  –  postindustrial  davlat  Yaponiya,  yangi  sanoatlashgan  davlat  – Koreya Respublikasi bilan bir qatorda iqtisodiyoti nisbatan past darajada rivoj langan Mongoliya joylashgan. 

Subregion  aholi soni, uning zichlik darajasi  yuqori bo‘lgan  hududlardan  biri  hisoblanadi.  Ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyot  omili  Yaponiya, Koreya  Respublikasi  aholisining  tabiiy  ko‘payish  darajasiga  salbiy ta’sir  ko‘rsatmoqda.  Ularda  tug‘ilish  darajasi  pastligi  sababli  aholi orasida katta yoshlilar hamda qariyalarning salmog‘i  ortib  bormoqda. Xitoyda  aholi  sonining  sekin  o‘sishiga,  bu  yerda  so‘nggi  yillargacha olib  borilgan  aholi  sonini  qisqartirishga  qaratilgan  demografik  siyosat sabab  bo‘lmoqda.  Mintaqa  davlatlari  orasida  KXDR  va  Mongoliyada tabiiy  ko‘payish  jarayoni  yuz  bermoqda.  Subregionda  aholi  o‘rtacha zichligi 1 km.kv.ga 136 kishiga teng. Aholi zichlik ko‘rsatkichlari Koreya Respublikasida eng  yuqori  (1 km.kv.ga  510 kishi), Mongoliyada esa  eng past (2 kishi). 

Subregionda  o‘rtacha  urbanizatsiya  darajasi  58%  bo‘lgan  holda,   uning  davlatlari  orasida  iqtisodiyoti  rivojlangan  Yaponiya  (93%),  Koreya Respublikasida (82%) baland,  KXDRda  esa  past  (60%)  ko‘rsatkichlar  kuzatiladi.  Sanoatida  konchilik  (Xitoy,  Mongoliya,  KXDR), yoqilg‘i-energetika  (Xitoy,  Koreya  Respublikasi,  Yaponiya),  qora  va rang li metallurgiya (Xitoy, Yaponiya, Koreya Respublikasi), mashinasozlik  (Xitoy,  Yaponiya,  Koreya  Respublikasi),  kimyo  (Xitoy,  Yaponiya, Koreya Respublikasi, KXDR), o‘rmon va yog‘ochsozlik (Xitoy, Koreya Respublikasi),  yengil  va  oziq-ovqat  (subregionning  barcha  davlatlari) tarmoqlari  muhim  ahamiyatga  ega.  Turli  tarmoqlarda  sanoat  mahsulotlari  ishlab  chiqarish  bo‘yicha  Xitoy, Yaponiya, Koreya  Respublikasi davlatlari  jahonda  yetakchi  davlatlardan  hisoblanadilar. Ayniqsa,  ushbu davlatlarning qora metallurgiya, kemasozlik, avtomobilsozlik, elektronika va elektrotexnika, kimyo sanoatlaridagi ulushi katta. 

Sharqiy  Osiyo  davlatlari  iqtisodiyotida  qishloq  xo‘jaligi  katta ahamiyatga  ega.  Mongoliya  va  Yaponiya  qishloq  xo‘jaligida  chorvachilikning, qolgan davlatlarda esa dehqonchilikning hissasi yuqori. Dehqonchilik  tarmoqlaridan  donchilik  (bug‘doy,  sholi,  makkajo‘xori),  texnik  ekinlar  yetishtirish  (paxta,  tamaki,  choy,  kartoshka, soya),  bog‘dorchilik  yaxshi  rivojlangan.  Chorvachilikda  qoramolchilik,  cho‘chqachilik,  parrandachilik  va  baliqchilik  muhim  o‘rin tutadi.  Mongoliyada  qo‘y  va  echkichilik,  yilqichilik,  tuyachilik  va bug‘uchilik tarmoqlari ham rivojlangan. Transportida quruqlik transporti  muhim  ahamiyatga  ega.  Dengizbo‘yida  joylashgan  davlatlarda suv  transporti ham yaxshi rivojlangan. 

Janubi-sharqiy  Osiyo  davlatlari. Janubi-sharqiy  Osiyo  subregioni  tarkibiga  Hindixitoy  yarimoroli,  Malay  arxipelagi  orollari, Yangi  Gvineyaning  g‘arbiy  qismi  kiradi.  Uning  maydoni  4,5  mln km.kv  bo‘lib,  umumiy  quruqlik  maydonining  3%  ni  egallaydi. Aholisi  soni  630  mlnga  yaqin.  Ya’ni  bu  subregionda  jahon aholisining 8,5%  dan ko‘prog‘i istiqomat  qiladi.  Geografik joylashuvi  jihatidan Vyetnam,  Kambodja,  Laos,  Myanma,  Tailand  va  Malayziya  yarimorol,  Bruney,  Indoneziya,  Singapur,  Filippin  va  Sharqiy  Timor  esa orol davlatlar hisoblanadi. Bu yerda maydon kattaligi, aholi soni, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot  darajasiga  ko‘ra  bir-biridan farq qiluvchi 11 ta  davlat  joylashgan.  Ular  orasida faqat Laos  quruqlik ichkarisida  joylashgan  davlat  bo‘lganligi  sababli  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  dengizga chiqa olmaydi. 

Mintaqa  tabiiy  resurslari  orasida  mineral  resurslar  muhim  iqtisodiy ahamiyatga ega. Myanma hududidan to Indoneziyagacha cho‘zilgan qalay-volfram  belbog‘i  o‘tgani  sabab  barcha  yarimorol  davlatlari  hamda Indoneziya  hududidan  katta  miqdorda  qalay  rudalariga  qazib  olinadi. Subregion qalayning umumiy zaxiralari bo‘yicha jahonda birinchi o‘rinni  egallaydi.  Surma  zaxiralari  bo‘yicha  Janubi-sharqiy  Osiyo  qit’ada birinchi, jahonda esa ikkinchi o‘rinni egallaydi. Bundan tashqari, ushbu hududdan  neft  (Indoneziya,  Malayziya, Bruney),  toshko‘mir  (Vyetnam, Indoneziya), uran rudalari (Indoneziya,  Filippin), oltin  (Myanma, Vyetnam,  Filippin),  volfram  (Myanma,  Tailand),  boksit  (Indoneziya,  Filippin, Malayziya) kabi mineral resurslar ham qazib olinadi.Janubi-sharqiy Osiyoning deyarli barcha davlatlarida aholining tabiiy ko‘payish darajasi yuqori. Bunga birinchi navbatda milliy, diniy omillar katta ta’sir  ko‘rsatadi.  Indoneziya,  Filippin, Vyetnam  mintaqaning aholi soni ko‘p bo‘lgan davlatlari hisoblanadi. Janubi-sharqiy Osiyo hududida  200  dan  ortiq  xalqlar  yashaydi.  Ular  orasida  malayliklar,  laolar, tayliklar, vyetnamliklar, semanglar,  birmaliklar, filippinliklar, yavaliklar, xitoylar katta salmoqa ega.