Buyuk ko`llar qanday hosil bo`lgan?
Beshta Buyuk ko’l birgalikda dunyodagi eng katta chuchuk suv omborini
tashkil qiladi. Ulardan biri dunyodagi eng katta chuchuk suvli ko’ldir. Undan
faqat sho’r suvli Kaspiy dengizi katta. Buyuk ko’llar basseyni muz davrida
muzliklardan hosil bo’lgan. Muzliklar shimoldan bostirib kelgan, ularning
og’irligi natijasida vodiylar kengaya va chuqurlasha borgan. Muz erib ketgach, muzlikning chekkasi bo’lgan yerlarda qum, mayda tosh
va tosh qatlami qolgan. Bu qatlam ilgari quruqlikning vodiy bo’lgan bir qismini
chegaralab qo’ygan.
Muz chekingach, yer dastlab ko’lning janubi-g’arbida ko’tarila
boshlagan. Bu ushbu joyda yer yuzasining qiyaligi o’zgarishiga sabab bo’lgan.
Shundan so’ng suv janubi-g’arbdan Shimoli-sharqqa qarab oqadi. Muz chekingan
paytga kelib, barcha ko’llar Avliyo Lavrentiy daryosi orqali Atlantika okeaniga
oqib chiqib ketadi.
Nega Buyuk ko’llar yana
chuchuk suv bilan to’lib qoldi? Ayrim jilg’alar ularga quyilgan bo’lsada,
oqimlarning asosiy qismi ko’llarga teskari bo’lgan yo’nalishda oqa boshlagan.
Buyuk ko’llar suvi yer ostidan sizib chiqadi, chunki ular ko’llar hududida yer
yuzasiga juda yaqin.
Asosiy manba bo’lmish
yer osti suvlari ko’llar sathi tushib ketmasligida muhim ahamiyatga ega. Buyuk
ko’llar va kanallarning umumiy maydoni — 246 ming kv.km.
