Ko`llar qanday hosil bo`ladi?
Ko’llar dengizlardan olisda joylashgan, Yer yuzasidagi botiqliklarni
to’ldirgan suv havzalaridir. Bu botiqliklar basseynlar deb ataladi.
Ko’llar suvning past joylarga oqib, to’planishi natijasida hosil
bo’ladi. Ko’llar suvining asosiy qismini yomg’ir va erigan qor suvlari tashkil
etadi. Suv basseynga jilg’alar, katta-kichik daryolarning quyilishi, sizib
chiqadigan buloqlar va yer osti suvlaridan hosil bo’ladi.
Ko’l basseynlari bir necha usul yordamida vujudga keladi. Ayrim ko’llar
Yer po’stlog’ining shikastlanishi va darz ketishi natijasidir. Shimoliy
Amerikadagi Yuqori Ko’l shu tariqa paydo bo’lgan.
Ba'zan ko’llar vulqonlar yordamida vujudga keladi. Lava oqimi suvning
vodiyga yo’lini to’sib qo’yishi va basseyn hosil qilishi mumkin. Ba'zida so’nib
qolgan vulqon krateriga suv to’lib qoladi. Oregon shtatining janubiy qismidagi krater
ko’li shunday bunyodga kelgan. Ko’pgina ko’llar muzliklar eroziyasi (erishi)
tufayli hosil bo’lgan basseynlarni egallab yotibdi. Kanadadagi Yuqori ko’l va
Vinnepeg ko’lidan tashqari barcha ko’llar muzliklardan hosil bo’lgan.
Sohil bo’ylarida to’lqinlar va qirg’oq bo’yi oqimlari ensiz dengiz
ko’rfazlarini dengizdan to’sib qo’yadi hamda daryo etagi va ko’rfazlardan ko’l
hosil qiladi. Ba'zan daryoning bosh oqimi toshqin paytida tuproq va balchiqni
yig’ib, o’ziga vodiy hosil qiladi. Natijada irmoqlar vodiysi to’lishidan
ko’llar paydo bo’ladi.
Tuproq ostida ohaktosh bo’lgan joylarni suv eritib, yuvib ketadi.
Oqibatda ko’llar basseyni uchun katta joy ochiladi. Florida shtatida bunday ko’llar anchagina.
Ko’llar sun'iy ravishda ham
hosil bo’lishi mumkin. Agar daryoning yo’li damba bilan to’silsa, u suv oqimini
bo’g’ib qo’yadi va ko’l hosil bo’ladi. Bunday ko’llarga O’zbekistondagi ko’plab
suv omborlarini misol qilib keltirish mumkin. Mid ko’li Kolorado daryosiga
Guver dambasi qurish natijasida vujudga kelgan.
