Ozon tuynuklarini hali "yamasa" bo`ladi 

  Stratosferaning ozoni butun yer sharini qamrab olgan "ozon qatlami” deya nom olgan yupqa qatlamdan tashkil topgan. Ozon qatlami quyoshdan kelayotgan radiatsiyasini yutish xususiyatiga ega. Bu radiatsiyaning oshib ketishi barcha tirik jon uchun xavflidir.

  Agarda milliard yil avval ozondan iborat boigan gaz qatlami shakllanmaganda edi, bizning sayyoramiz hayotsiz fazoviy jins bo‘lib qolar edi.

  Quyosh radiatsiyasi beshafqatdir, u tirik organizmlarning DNKsiga zarar yetkazishi mumkin. Quyoshning yuqori radiatsiyasi natijasida saraton kasalligi va kishilarning tez qarish kelib chiqmoqda.

 1985-yili ingliz olimlari Antarktida tepasida ozon tuynuklari paydo boiganini maiumqilishdi. Bir necha yildan keyin esa Sibir samosi ham "teshik” paydo bo’ldi.

  Ushbu hodisa insoniyatni qayg‘uga solib qo‘ydi. Bo`lmasachi, ozon tuynugi kengayib ketsa quyosh radiatsiyasining ultrabinafsha nurlari yer yuzidagi tirik jonni - o‘simliklar, jonivorlar va insonni halokatga eltadi.

  Maxsus tekshiruvlar olib borgan olimlaming taxminiga ko‘ra, ozon qatlamini xlor birikmasi buzarekan, ayniqsa, xloruglerodning ayrim turlari. Ularni yana freon deb ham atashadi. Bu moddalar muzlatgich hamda sovutgichlarda, slraningdek, porolon va penoplast ishlab chiqarishda qo`llanadi. Xlor ftoruglerodlar aerozol sepuvchi idihslar va elektr jihozlarini yuvadigan modda sifatida qo‘llanadi.

 Yer yuzida beozor modda sifatida ko‘ringan freonlar atmosferaning yuqori qatlamlariga chiqqanda buzg’unchilik faoliyatini boshlaydi. Ultrabinafsha nurlar ta’sirida ulaming molekulalaridagi kimyoviy aloqalar buziladi. Natijada xlor ajralib chiqadi. U ozon molekulasi bilan to‘qnashib, bitta atomini "urib” chiqaradi. Ozon oddiy kislorodga aylanadi. Xlor esa kislorod bilan vaqtincha birlashib, yana erkin boiib qoladi va yangi "qurbon” ortidan "quvlaydi”. Uning faolligi ozonning o‘n minglab molekulalarini buzishga yetadi.

  Ozon qatlamining asta-sekin yo‘q bo‘lib ketishi qanday halokatga olib kelishini yaxshi anglagan dunyoning 24 rivojlangan mamlakati ozon tuynuklarini "yamash” haqida kelishib oldi. 1987-yili ular Monrealda ozon qatlamini buzuvchi texnologiyalarni asta-sekin yo‘q qilish haqida protokol imzolashdi. Natija yaqqol ko'rindi - 1990-yilda er atmosferasida xloridlar miqdori ko‘payishi to‘xtadi, 1994-yildan boshlab ulami kamaytirishga erishildi. Baribir xloridlar ancha yig‘ilib qolgan va ular atmosferaga tushmoqda, shuning uchun 50 yildan keyingina ozon qatlami qalinligi ikki barobarga ortishi, ya’ni 1979-yildagi holatiga qaytishi mumkin. Demak, ozon tuynuklarini hali "yamash” mumkinligiga ishonish mumkin.