Okean boyliklari, ulardan foydalanish va muhofaza qilish
Okean boyliklari va ulardan foydalanish. Olimlarning fikricha, hayot okean sohillaridagi to‘lqinlar hosil qilgan „hayot sharbati — bo‘tqasimon loyqa"li suv muhitida hosil bo‘lgan. Okean suvlarida mikroskop bilan ko‘rinadigan organizmlardan tortib 150 tonna keladigan ko‘k kitlargacha, turli xil organizmlar yashaydi. Hozir Dunyo okeanida 160 ming hayvon turi, 10 ming atrofida o‘simlik turi mavjud.
Okean organizmlari yashash joylariga ko‘ra guruhlashtiriladi. Masalan, bentos
organizmlar — okean suvlari tubida, yotqiziqlar orasida yashaydi. Nektonlar — erkin ko‘chib yuruvchi organizmlar bo‘lsa, planktonlar suv oqimlariga qarshilik ko‘rsata olmay, muallaq holatda suzib yuruvchi organizmlardir (fitoplankton va zooplanktonlar).
Dunyo okeani tabiiy boyliklarning xazinasi
hisoblanadi. Bu boyliklar biologik, kimyoviy, ma’danli va yoqilg‘i-energetika resurslaridan
iborat. Hozir biologik resurslarning 2 %
idangina foydalanilmoqda. Lekin bu dunyoda iste’mol qilinadigan oqsil moddalarning
20 % ini tashkil etadi.
Okean suvlaridan yiliga treska, seld, skumbriya
baliqlari ko‘plab ovlanadi. Okean tubidan osh tuzi, brom, magniy, oltingugurt,
aluminiy, mis, uran, kumush, oltin olinadi.
Dunyo okeanida neft va gaz eng ko‘p Fors ko‘rfazidan, shuningdek,
Venesuela qirg‘oqlaridan, Shimoliy dengizdan, Meksika qo‘ltig‘idan qazib
olinadi.
Dunyo okeani eng muhim va arzon dengiz transporti
yo‘li vazifasini bajaradi. Savdo-iqtisodiy aloqalar doirasidagi mahsulot
tashishning 60 % dan ortig‘i dengiz transporti orqali bajariladi. Dunyo
xo‘jaligining rivojlanishi, xalqaro mehnat taqsimotining yuzaga kelishi,
savdo-sotiqning rivojlanishi dengiz transporti tufaylidir. Hozir Dunyo okeani
sohillarida 2 700 dan ortiq dengiz port-shaharlari mavjud.
Dengiz transportida tashiladigan asosiy yuk neft va
neft mahsulotlariga to‘g‘ri keladi. Ba’zan bu mahsulotlarni tashiydigan maxsus
kema — tankerlar halokatga uchrab, sohil tabiatiga, dengiz organizmlariga katta
talafot keltirmoqda.
Dengiz turizmi ham okean resurslaridan foydalanishning
bir sohasi sifatida tobora rivojlanmoqda.
Dunyo okeanini muhofaza qilish milliy, regional va
xalqaro ko‘lamda amalga oshiriladigan tadbir. Dunyo okeanini tadqiq etish va
foydalanish hamda muhofaza qilish maqsadida ko‘plab xalqaro tashkilotlar
tuzilgan. Xalqaro dengiz qo‘mitasi, Davlatlararo okeanografik komissiya (UNESCO
qoshida) va boshqalar Dunyo okeani boyliklaridan oqilona va tejamkorlik bilan foydalanish,
ularni muhofaza qilish, tiklash va ekologik sharoitini yaxshilash borasida
ibratli faoliyat ko‘rsatmoqda.
