Yil hisobi
«Milod» va «era» tushunchalari. Hozir dunyodagi davlatlarning
ko'pchiligida, jumladan O'zbekistonda ham milodiy yil hisobi qo'llanadi. (Siz bilan
biz yashayotgan yil milodiy yildir). Milodiy yil hisobiga Iso payg'ambar tug'ilgan
yil asos qilib olingan.
Yodda tuting!
Milod
(arabcha so'z bo'lib, o'zbek tilida «tug'ilish» degan ma'noni anglatadi)-hozirgi
yil hisobimizning boshi. Tarix kitoblarida «milod» so'zining o'rnida «era» so'zi
ham ishlatiladi. «Era» so'zi «boshlang'ich raqam», ya'ni yil hisobining boshi ma'nosini
anglatadi.
Milodiy yil hisobida 1-yanvar
yil boshi deb e'tirof etilgan. U hozirgi yilimiz boshlangan birinchi kundir. Tarix
kitoblarida, Iso payg'ambar tug'ilganidan avval bo'lib o'tgan voqealarga nisbatan «miloddan avvalgi» (qisqacha: mil.avv.)
iborasi qo'shib yoziladi. (Masalan:«Miloddan avvalgi IV-III asrlarda lotin alifbosi
yaratilgan»).
Milodgacha yil hisobi. Milodgacha turli xalqlar yil hisobini turlicha
olib borganlar. Masalan, dastlab yil hisobini ekinlarning hosilini yig'ishtirib
olish boshlangan kundan boshlaganlar va uni yilning birinchi kuni deb belgilab qo'yganlar. Qadimgi yunonlarda esa yil hisobi
birinchi Olimpiya sport o'yinlari o'tkazilgan yildan boshlangan.Rimliklar esa Rim
shahriga asos solingan yildan boshlaganlar.
Siz yana
bir holatni yodda tutingki, tarix fanida tarixiy voqea va hodisalar ro'y bergan
asr Rim raqamida yoziladi. Masalan, I(1), II(2), III(3), IV(4),V(5),
VI(6), VII(7), VIII(8), IX(9), X(10), XI(11), XII(12), XIII(13), XIV(14), XV (15),
XVI(16), XVII(17), XVIII(18), XIX (19), XX(20), XXI(21)asr. XXI(21)asr 2001-yilning 1-yanvar
kunidan boshlangan.
Yurtimizda ajdodlarimiz sug'diy,
xorazmiy, muchal va hijriy kabi yil hisoblaridan foydalanganlar.
Hijriy yil hisobi. Dunyoning qator
davlatlarida hijriy yil hisobi ham qo'llaniladi. U Arabistonda yaratilgan. Bu yil
hisobiga payg'ambarimiz Muhammad (s.a.v.)ning milodiy 622-yilning 16-iyulida Makka
shahridan Madina shahriga hijrat qilgani, ya'ni ko'chgan vaqti asos qilib olingan.
Bu sanadan hijriy birinchi yil boshlandi.
O'zbekiston Respublikasida
hijriy yil hisobidan diniy marosimlar va bayram kunlarini belgilashda foydalaniladi.
Xronologiya tushunchasi. Tarixda yuz bergan voqea va hodisalarning vaqtini
aniqlash juda muhimdir. Bu siz tarix fanini mukammal yaratib bo'lmaydi. Tarixda
yuz bergan voqea va hodisalarning vaqtini aniqlashda tarixchi olimlar xronologiya
faniga murojaat qiladilar.
Yodda tuting!
«Xronologiya» so'zi yunoncha (grekcha)
«xronos»-vaqt va «logos» - fan so'zlari birikmasidan iborat bo'lib, tarixiy voqea
va hodisalar ro'y bergan vaqtni aniqlovchi fandir.
Xronologiya vazifasiga ko'ra tarix faniga yordamchi
fandir. Bu fan yordamida olimlar qaysi tarixiy voqea va hodisa qachon ro'y berganligini
aniqlaydilar, ularning ro'yxatini tuzadilar.
Muchal yil hisobi.
Muchal yil hisobi «xosiyatli» va «muqaddas» deb hisoblangan 12 ta hayvonning nomi (sichqon, sigir, yo'lbars, quyon, baliq, ilon, ot, qo'y, maymun, tovuq, it va to'ng'iz) bilan atalgan 12 yillik davriy yil hisobidir.
Bu jarayonlar kishilar hayotida muhim o'rin tutgan. Ajdodlarimiz bu yil hisobidan o'z yoshlarini aniqlashda ham foydalanganlar.
Bundan 2300 yilcha oldin qo'llanila boshlagan muchal yil hisobining asosida kishilarning tug'ilgan yillarini hayvonlar nomi bilan atash va ularning har 12 yillik yoshini bir muchal yoshi deb hisoblash belgilangan. Siz ham muchal yoshingizni nishonlaysiz.
Muchal yil hisobi bo'yicha yangi yil bahorgi teng kunlikdan boshlangan.
