Joy nomlarini o`rganamiz. “Toponomika”
O`qituvchi ta’lim jarayonida albatta, geografik joy
nomlarini maktabda o`rganishda o`quvchilarning nomlarni to`g`ri yozilishlari va
to`g`ri talaffuz qilishlariga erishishi lozim. Chunki geografik nomlarni to`g`ri
talaffuz qilish orqali nutq madaniyati o`stiriladi. Joy nomlarini darsdan tashqari
fakultativ mashg`ulotlar, geografik kechalar, o`yinlar, viktorinalar, krossvordlar,
rebuslar, qiziqarli savol-javoblar tariqasida o`rganish mumkin.
Quyida bularga misollar keltiramiz:
1. Ranglar
nomi bilan ataladigan dengizlarni toping-chi?
Javob: (Qora, Oq, Sariq, Qizil dengizlar).
2. Toshbaqa
orollari, Ayiq ko`li, Kenguru oroli, Ilon kechigi, Kirkiy orollari, It orollari
, Echki oroli, Buqa tog`lari qayerda?
Javob: Toshbaqa
orollari, Janubiy Amerika yaqinidagi Galapagos orollari: Ayiq ko`li - Shimoliy Amerikada:
Kenguru oroli -Avstraliyada: Ilon kechigi-Jizzax viloyati yaqinidagi Ilono`tti
kechigi: Kirkiy oroli-Azor, It orollari - Kanar, Echki oroli - Kapri, Buqa tog`lari
-Turkiyadagi Tavr tog`lari.
3. "Yangi
shahar” ma’nosini anglatuvchi shaharlardan 5 ta ayting?
Javob: Novgorod, Nyu-York,
Novogrudok, Neapol, Niigata
4. Osiyoning
eng chekka shimoliy va sharqiy nuqtalari kimlarning nomlari bilan ataladi?
Javob: S.Chelyuskin va S. Dejnev.
5. O`lik
dengiz, O`lim (Ajal) vodiysi qayerda va nima uchun shunday atalgan?
Javob: O`lik dengiz quruqlikdagi eng chuqur botiq
(-402 m
), Isroilda joylashgan, eng sho`r dengiz, shuning uchun deyarli tirik organizmalar
yashamaydi: O`lim (Ajal) vodiysi Shimoliy Amerikada bu vodiy ham
botiqda joylashgan (-86 m),
oltin izlovchilarning bir guruhi qaytib kelishmagan, shuning uchun shu nom bilan
ataladi.
6. Nima
uchun Shimoliy va Janubiy Amerika oralig`idagi orollar Vest-Indiya deb ataladi?
Javob: Xristofor Kolumb Yevropadan Hindistonga boriladigan
dengiz yo`lini ochish maqsadida adashib shu orolga kelib qolgan va bu yerlarni Hindiston
deb o`ylab ,”Vest - Indiya”- g`arbiy Hindiston deb atagan.
7. "Uch
ming orol mamlakati” qaysi?
Javob: Indoneziya; aslida orollari soni 13,5 mingga
yetadi, shulardan 6 mingtasini nomi bor, 992 tasida odam yashaydi,-xolos.
8. Bosh
kiyim nomi bilan atalgan davlat qaysi? Javob: Panama.
9. Yarim
orollar nomi bilan ataladigan dengizlarni toping? Javob: Arabiston dengizi, Chukotka dengizi.
10. Orol
nomi bilan ataladigan dengizlarni ayting?
Javob: Grenlandiya dengizi, Fidji dengizi, Filippin
dengizi, Tasmaniya dengizi, Ionika dengizi, Yava dengizi, Sulavesi dengizi, Yapon
dengizi, Timor dengizi va h.k.
11. Jasur
sayyohlar, dengizchilar, kashfiyotchilar nomi bilan atalgan qanday dengizlarni bilasiz?
Javob: Bering, Tasman, Filippin, Barens, Baffin, Bofort,
Laptevlar, Bellinsgauzen, Lazerov, Uedell va h.k).
12. Kishilarning ismi-famiyalari bilan bog`liq orollarni
bilasizmi?
Javob: Frans-Iosif Yeri, Vrangel, Baffin Yeri, Tasmaniya,
Kuk, Avliyo Yelena va h.k).
13. Ufq
(gorizont) tomonlarini ko`rsatuvchi toponimlarni bilasizmi?
Javob: Shimoliy va Janubiy orollar - Yangi Zelandiyada, Severnaya
Zemlya- Shimoliy Muz okeanida, Shimoliy dengiz -Yevropada, Janubiy Xitoy, Sharqiy
Xitoy dengizlari, Sharqiy Sibir dengizi - Shimoliy Muz okeanida g`arbiy Sibir tekisligi
va O`rta Sibir yassi tog`ligi Rossiyada, Xokkaydo ("shimoliy orol”)-Yaponiyada)-qit’alar o`rtasidagi dengiz va h.k).
14. Davlatlar
nomi bilan atalgan dengizlarni bilasizmi?
Javob: Norvegiya dengizi, Yapon dengizi, Janubiy va
Sharqiy Xitoy dengizlari, Arabiston dengizi.
15. Daryo nomlari bilan atalgan mamlakatlarni
ayting?
Javob: Niger,
Senegal,
Kongo, Gambiya, Paragvay, Urugvay.
16. Qaysi shaharlar kishi ismlari bilan bog`liq?
Javob: Vashington, Xoshimin, Brazzavil, Pretoriya,
Yekaterinburg, Suxo-Bator, Xabarovsk, Yaraslavl, Navoiy, Beruniy va h.k.
17. Qaysi yarim orol o`zining katta-kichikligidan
"so`zlaydi”?
Javob: Yamal yarim oroli, Rossiyada,
"Ya-mal” ya’ni tugridan tugri tarjima kilinganda "man kichkinaman” degan ma’noni
beradi.
18. Qaysi orol o`zining "sport kiyimi” ekanligidan
"so`zlaydi”?
Javob: Yamayka, tarjima qilib ko`ring: Yamayka.
19. O`simliklar bilan bog`liq nomlarni bilasizmi?
Javob: Karaganda - "karakan” tikanli bo`ta,
Bukovina -buk daraxti, g`arbiy Yevropadagi Shvarsvald - "qora o`rmon”, Afrikadagi
Drakon (Ajdaho) tog`lari, o`simlik, Florida
-"ko`klamzor” va h.k.
20. Qaysi nomlar foydali qazilmalar bilan
bog`liq?
Javob: Argentina - "argentum” - "kumush” degani.
And tog`lari - "mis”, Marmar dengizi, Qirg`izistondagi Toshko`mir va Moylisuv, Qozigistondagi
Jezkazgan, Turkmanistondagi Nebitdog` (neft koni ) va h.k
21. Xalq, urug`-qabilalar bilan bog`liq qanday
joylarni bilasiz?
Javob: Appalachi, Eri, Guron, Ayova, Karib dengizi,
Shvetsiya, Daniya, Ispaniya, O`zbekiston, Qozog`iston, Baliqchi, Mang`it, Sergeli,
Chimboy, Qurama va h.k). '
22. Dunyodagi qaysi cho`qqilar mashhur shaxslar
nomiga qo`yilgan?
Javob: Everest (Jomolungma)-dunyodagi
eng baland cho`qqi, ingliz geodezist polkovnik J.Everest nomiga qo`yilgan: Mak-Kinli
cho`qqisi - Shimoliy Amerikaning eng baland cho`qqisi (6194 m). AQSH prezidenti Mak-Kinli
sharafiga qo`yilgan: Ismoil Somoniy cho`qqisi (Pomirda, 7495 m) Somoniylar davlatining
asoschisi nomiga shunday atalgan?
Yuqoridagi savol-javoblardan tashqari shaharlarning
nomlarini o`rganish uchun "shaharlar zanjiri” o`yinini o`tkazish mumkin.
Bu o`yin muayyan
sinfda ma’lum bir hududdagi (davlatdagi) shaharlarga, dunyo shaharlariga bag`ishlangan
bo`lishi mumkin. Bu o`yinni o`tkazish tartibi quyidagicha: birinchi partada o`tirgan
o`quvchi bir shahar nomini aytadi, ikkinchi o`quvchi birinchi o`quvchi aytgan shaharning
oxirgi harfidan boshlanadigan shahar nomini aytadi, so`ngra uchinchi o`quvchi
... va h.k shu tartibda davom etadi. Masalan: Toshkent
–Tibilisi, Irkutsk-Kishinyov-Vilnyus-Santyago-Oslo-Ottava - Andijon.........
