10-may Umumjahon ko’chib yuruvchi qushlar kuni
Mayning ikkinchi shanbasi va yakshanbasida Umumjahon ko’chib yuruvchi qushlar kuni nishonlanadi. Bu kunni nishonlash uchun asos bo’lib 1906-yilda imzolangan qushlarni muhofaza qilish xalqaro konvensiyasi xizmat qildi. Rossiya konvensiyaga 1927-yilda qo’shildi. Hozirda umumjahon ko’chib yuruvchi qushlar kuni - bu global ekologik kompaniya bo’lib uning maqsadi ko’chib yuruvchi qushlar, ularning yashash joylari, harakati yo’llari to’g’risida bilimlarni kengaytirishdir. Qatoriga qushlar festivali, ta'lim va ma'rifiy dasturlar, mutaxassis rahbarligi ostida qushlarni kuzatish, ekskursiyalar kiradigan kunning ko’p sonli ommaviy tadbirlari – ko’chib yuradigan qushlarni butun jahon yashash joylarini saqlab qolishga undaydi. Ko’chib yuradigan qushlar tufayli butun dunyoda ekotizm muvozanati saqlanib turadi. Umumjahon ko’chib yuruvchi qushlar kuni Ko’chib turlar to’g’risidagi konvensiya (KVM) va ko’chib yuruvchi qushlar bo’yicha Afrika va Osiyo kelishuvi (AYEVA) rahbarligi ostida bo’lib o’tadi. Ma'lumki, bu ikkala kelishuv BMTning ekologiya dasturining (YUNEP) bir qismidur. Kunning shiori: "Ko’chib yuruvchi qushlar va odamlar- vaqtlar osha birgalikda,” odamlar va qushlar orasidagi uzviy bog’liqlikni yana bir bor ta'kidlashga urinadi. Bizga ma'lumki, odamlar qadimlardan ko’chib yuruvchi qushlarga taxsinlar o’qishgan. Odamlarni qushlarni yilning har mavzusida kuzatgan, ularning yashash joylarining o’zgarishini qayd qilgan, o’zining xo’jalik faoliyatida qushlardan foydalanish usullarini izlagan. Buning isboti bo’lib sayyoramizning deyarli barcha burchaklarida topilgan ko’p sonli afsonalar, rivoyatlar, yozuvlar xizmat qiladi. Qushlar elementlari bo’lgan xudolarini aks ettirgan Misr mifologiyasi, Peruda topilgan Naska monumentlari ko’chib yuruvchi qushlarning qadimgi sivilizatsiyalarga kuchli ta'sirini ko’rsatadi. Bizning zamonimizda ham hayot kechirishi ko’chib yuruvchi qushlarga bog’liq bo’lgan jamolar mavjud. Qushlarning ko’chib yurishi, hodisa sifatida, biologik turfalik, ekotizm salomatligi, iqlimning o’zgarishining muhim indikatori hamdir. Ko’chib yuradigan qushlar faoliyati tufayli umumiy ekotizm muvozanati saqlanib turiladi, masalan ba'zi o’simliklar aynan ko’chib yuruvchi qushlar tufayli changlanadi.
10-may Xristofor Kolumb "Kayman" orollarini ochgan kun
Kayman orollari Buyuk Britaniyaning Vest-Indiyadagi mustamlaksi bo'lib, Katta Kayman, Kichik Kayman va Kayman-Brak orollaridan tashkil topgan. Ular Karib dengizining shimoli-g'arbiy qismida joylashganlar, Kuboy va Yamayka (AQSh) orasida. Kayman orollari 1503-yil 10-mayda mashhur ispan dengizchisi va xaritachisi Xristofor Kolumb tomonidan, uning Yangi Dunyoga to'rtinchi va so'nggi ekspedisiyasida ochilgan. Ushbu joylar tub aholisi nomi saqlanib qolmagan, va Kolumb evropaliklardan birinchi bo'lib, ushbu pastkam orollarning qirg'oqlarini qurdi. Ispanlar boshlanishida ularni "Las-Tortugas" – "Toshbaqa orollari" deb atashdi, orollarda va atrofdagi suvlarida ushbu sudralib yuruvchilarning ko'pligi tufayli, lekin keyinroq ma'lum bo'ldiki, timsoxlar u erda ancha ko'proq, va orollar qayta nomlandi. 1523-yildan boshlab orollar dengiz kartalariga "Lagartos"lar nomi bilan ko'rsatilgan, kaysiki "alligatorlar" yoki "katta kaltakesaklar"ni bildiradi. 1530-yildan "Kayman orollari" nomidan foydalanilgan. Taxminiy fikrlarga ko'ra, bu nom paydo bo'lishiga, evropalik sayyoxlar, u erda yirik iguanani ko'rganda, ularni timsox-kayman deb qabul qilishgani sabab bo'lgan. O'shandan beri "Kayman orollari" nomi kartografiyada qo'llaniladi Angliyaliklardan birinchi bo'lib Frensis Dreyk 1586 yilda orolga kelgan. Keyingi yuz yillik davomida orollar Karib dengizida suzgan kemalarga oziq-ovqat va chuchuk suv zaxiralarini to'ldirish uchun nufuzli oraliq joy bo'lib xizmat qilishdi, doimiy aholi yo'q edi, dengizchilar, qaroqchilar va toshbaqa ovchilari bu erda qisqa vaqtga to'xtashar edi. 1670-yildagi Madrid shartnomasiga ko'ra orollar ustidan nazorat rasmiy ravishda Britaniyaga topshirilgan, qaysiki Yamaykadagi gubernator orqali boshqarilgan. Asta-sekin Katta Kaymanda doimiy aholi paydo bo'la boshladi, lekin qolgan orollar yana uzoq vaqt axolisiz qolishgan. 19 asr boshlanishiga aholi arang ming kishiga qadar etardi, buning ustiga yarim aholisi qullar bo'lgan edilar. 1835-yilda qullik bekor qilinishi bilan ko'plab ozod qilingan qullar orollrda qolishdi, va XX asr boshlanishiga aholi soni 5 marta oshdi. Mahalliy aholisi paxta, qizil daraxt etishtirardi, arqon to'qishar edi va baliqchilik bilan shug'ullanishdi. Deyarli barcha mahsulot Yamaykaga eksport kilinardi. Mamlakat iqtisodiyotni modernizasiya qilishga bir necha bor harakat qilingan, lekin orolda yashovchilar o'zining ajralib qolgan xayot turmush tarzidan (izolyasiya) kutulishga shoshishmagan. 1962-yilda Yamayka mustaqillikka erishgandan keyin Kayman orollari aholisi Buyuk Britaniyaning tassarrufida qolmoqlikni istadi. Xuddi shu davrda u erda offshor sektori guldiros rivojlanishi boshlandi. Katta timsoh oroli bank ishlari markazi va karib sayyohlik poytaxtlaridan biri bo'lib koldi. Bugun Kayman orollari – gullayotgan moliyaga oid offshor markazi, iqtisodiyotining asosi – bu sayohatga oid biznes. Har yili orollarga 2 milliondan ortiqroq sayyohlar tashrif buyuradilar. Orollar zamonaviy turistik infratuzilma, oq qumli go'zal plyajlari va suvosti ovchiligining ideal shart-sharoitlari, dayving, yaxting va serfing bilan mashhur.
Foydalanilgan manbalar:
