Moddiy ishlab chiqarish jarayoni haqida tushuncha
Jamiyat va odamlar ehtiyojini qondirish
uchun moddiy ne’matlar yaratish va xizmatlar ko‘rsatish ishlab chiqarish jarayoni
deb
ataladi.
Ishlab chiqarish jarayonida iqtisodiy
resurslar ishlatiladi. Iqtisodiy resurslarga yer, kapital, mehnat va
tadbirkorlik kiradi. Bu resurslar ishlab chiqarish omillari deb ham ataladi.
Ishlab chiqarishning rivojlanishi unda
qo‘llaniladigan omillarning soni va sifatiga bog‘liq. Bu omillarga
quyidagilar kiradi:
Inson omili. Bunga moddiy va ma’naviy ne’matlar yaratish
uchun maxsus kasbiy tayyorgarlikka ega bo‘lgan odamlar kiradi.
Moddiy omil. Tabiiy (yer) va inson tomonidan yaratilgan
(mashinalar, texnika, inshootlar) mehnat vositalaridan iborat.
Mehnat qurollari. Mazkur omilga qayta
ishlanmaydigan, ishlab chiqarishda bevosita foydalaniladigan tabiiy moddalar
kiradi (masalan, shaxtadagi ko‘mir, ruda va h.k.).
Yer omili. Bu tabiiy omil bo‘lib, unga tabiiy
boyliklar, foydali qazilmalar, haydaladigan yerlar, bog‘lar, o‘rmonlar va h.k.
kiradi.
Kapital omili. Bu tovar ishlab chiqarishda va xizmat
ko‘rsatishda ishlatiladigan ne’matlar majmuasidan iborat. Kapital juda ko‘p
qirralarga ega. U ma’lum miqdordagi pul, inson qobiliyati, malaka va ma’lumot
bo‘lishi mumkin.
Tadbirkorlik omili. Bu omil ikki qismdan iborat:
1.Tadbirkorlik
faoliyati,
bunda tashabbus, topqirlik, tavakkalchilikdan foydalanish ko‘zda tutiladi. 2.Tadbirkorlik qobiliyati inson kapitalining muhim
turi bo‘lib, u ne’matlar yaratish va xizmatlar ko‘rsatish uchun boshqa
omillarni muvofiqlashtirish va uyg‘unlashtirish faoliyatini o‘z ichiga oladi.
Moddiy omillar inson omili bilan birikkan
taqdirdagina ishlab chiqarish sodir bo‘ladi, hayotiy ne’matlar yaratiladi.
Ular, birinchidan, moddiy mahsulotlardan, ikkinchidan, turli xizmatlardan
iborat bo‘ladi.
Ishlab
chiqarishning mazkur omillari nuqtayi nazaridan fikr yuritganda O‘zbekiston
respublikasining imkoniyati juda yuqori ekanligini ta’kidlash lozim. Chunki
O‘zbekiston Respublikasi aholisining 69 foizi yoshlardan iborat bo‘lib, ular
salohiyatli mehnat resurslarini, ishchi kuchini tashkil etadi. Bundan tashqari,
mamlakat aholisining savodxonlik darajasiga ko‘ra rivojlangan mamlakatlar
bilan raqobatlasha oladi. Bu ishlab chiqarishning ko‘p (aqliy va jismoniy) mehnat talab etuvchi
tarmoqlarini rivojlantirish imkoniyatlari mavjud ekanligidan dalolat beradi. Ayni
paytda O‘zbekiston hududi (447,4 ming kv.km)da mashhur Mendeleyev davriy
jadvalining barcha elementlari topilgan. Demak, mamlakatda ishlab chiqarishning
barcha shakllarini rivojlantirish uchun asos bor.
Ishlab chiqarish o‘zining maqsad-mohiyatiga
ko‘ra ikki qismga ajratiladi:
1. Moddiy ishlab chiqarish — moddiy shakldagi mahsulotlarni, masalan, oziq-ovqat,
kiyim-kechak, turar joy va boshqalarni yaratish hamda ishlab chiqarish uchun
zarur bo‘lgan xizmatlar ko‘rsatish. Masalan, yuk tashish, yo‘l xizmati
ko‘rsatish, ishlab chiqarish axborotini uzatish va hokazolar. Mazkur sohaga
sanoat, transport, aloqa, qurilish, qishloq xo‘jaligi va boshqa shu kabi
tarmoqlar kiradi.
2. Nomoddiy ishlab chiqarish — moddiy shaklga ega bo‘lmasada, aholi
uchun zarur xizmatlarni o‘z ichiga oladi. Mazkur sohaga jismoniy tarbiya,
sport, bilim berish, madaniy-maishiy va tibbiy xizmat ko‘rsatish kabilar
kiradi.
Eslab qoling!
Ishlab chiqarish jarayoni deb jamiyat va odamlar ehtiyojini qondirish uchun moddiy
ne’matlar yaratish va xizmatlar ko‘rsatishga aytiladi.
Moddiy ishlab chiqarish — moddiy shakldagi mahsulotlarni, masalan, oziq-ovqat,
kiyim-kechak, turarjoy va boshqalarni yaratish hamda ishlab chiqarish uchun
zarur bo‘lgan xizmatlarni ko‘rsatish. Masalan, yuk tashish, yo‘l xizmati
ko‘rsatish, ishlab chiqarish axborotini uzatish va
hokazolar. Moddiy ishlab chiqarish birlamchi bo‘lib, unga asosan nomoddiy soha
rivojlanadi.
Nomoddiy
ishlab chiqarish —
moddiy shaklga ega bo‘lmagan, lekin aholi uchun zarur xizmatlar. Mazkur sohaga
jismoniy tarbiya, sport, bilim berish, madaniy-maishiy va tibbiy xizmat
ko‘rsatish kabilar kiradi.
Foydalanilgan manbalar:
