«Xatirchi» atamasi ma`nosini bilasizmi? 

  «…-Sen bilmasang  men  aytay  Miyonqol! Qovunning  shirini,  uzumning  sarasi  shu  vodiyda  yetiladur. Qoradaryo  bilan  Oqdaryo  oralig`idagi  bu  vodiyning  tuprog`i   uzoqdagi  tog`lar  va  cho`llardan  uchib  kelgan  gardlardan  hosil  bo`lgan»

 «Ana  shu  oraliq  nihoyatda  obod, sersuv  ekinzor  bo`lib,  bu  yerda  Xatirchi, Payshanba, Qal`ai  Dabusiya  kabi  ko`pgina  qishloq  hamda  shaharlar  bo`lgan.»

 Navoiy viloyati Xatirchi  tumani  markazida  yashab  o`tgan, uning  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanishida  faol  ishtirok  etgan  shaxslardan  biri,  marhum  Mirzaazim  Abduqodirovning  shaxsiy  arxividan  chiqqan  bir  xujjatda  Xatirchining  nomlanishi  1677  milodiy  yildan  boshlanadi.

 Abdurazzoq  xo`ja ibn  Abdivahhob  xo`ja  Badr  ota  tomonidan  tijorat  ishlari,  savdo-sotiq  va  bozor  munosabatlari  qonun-qoidalariga  bag`ishlab  hijriy  1277-78-(milodiy 1861-62)  yillarda  yozilgan  «Kitobi  bay`ya»  asarida  o`zlari  tug`ilgan  yerni  «joyi  mavludash  qishlog`i  Qoracha  az  sho`bai  Xatirchigi  bexatar»  deb  tilga  olgan.  Bundan  tashqari  keksa  kishilarning  og`zaki  hikoyalariga  asoslanib,  ba`zi  bir  tarixiy  voqealarga  asoslanib  shuni  dalil  qilib  aytish  mumkinki,  bu  nom- «Xatarchi»-  «Xatarli»  so`zining  davrlar  o`tishi  bilan  talaffuz  tarzining  o`zgarishi  tufayli  hozirgi  holatga  yetib  kelgan  ko`rinishidir.

  Birinchidan,  bir  vaqtlar  tuman  markazining  janubiy  tomonlari  botqoqlik,  qamishzor,  to`qayzor  hamda  chakalakzorlar  bo`lib,  unda  yovvoyi  hayvonlardan  to`ng`iz, bo`ri, tulki, to`qay  mushugi, qoplon  va  hatto  Turkiston  yo`lbarsi  ham  uchrashi  mumkin  bo`lgan.  

  Ikkinchidan,  ba`zi  yillari  bahor  erta  va issiq  kelib,  qor  va  muzlarning  tez  va  ko`plab  erishi  oqibatida  Oqdaryo  va  Qoradaryoda  suv  toshqinlari  bo`lib,  ikki  daryo  qo`shilish  joyi  o`zanini  o`zgartirib,  ko`p  joylarga  suv  bosish  xavf-xatari  borligi  tahlikasini  solib  tirgan.