Yoz yomg`irining yog`ish siri
Quyosh
charaqlab turgan yoz kezlari, kutilmaganda, iliq yomg‘ir quyib berishini hamma
kuzatgan. Bunday kezlari «bo‘ri bolaladi» deb ham qo‘yishadi. Bu yomg'ir
qanchalik tez boshlangan bo‘lsa, shunchalik tez tinadi, «yoz yomg‘iridek qisqa»
degan ibora ham shundan.
... Havo zarrasi,
odatda, adiabatik holatda bo'ladi, ya’ni atrofdagi havo massasi bilan issiqlik
almashmaydi. Quyosh nurida isiganda esa u yengillashib, yuqoriga ko‘tarila
boshlaydi. Ayni vaqtda adiabatik jihatdan kengayib, sovib boraveradi. Lekin balandlik
ortgani sayin atrofdagi havo zarrasining harorati atrofidagi havo massasining
harorati bilan tenglashganda ko'tarilish to‘xtaydi. Agar ana shu zarra va unga
o‘xsbash boshqa behisob havo zarralari yetarlicha yer yuzidan bir necha
kilometr balandlikka ko'tarilishga ulgursa, kuchli darajada soviydi va ulardagi
suv bug‘lari to‘yinishi holatiga yetadi. Ayni vaqtda kondensatsiyaning yashirin
issiqligi ajralib chiqib, zarralaming sovishi sustlashadi. Buning natijasida
esa zarralaming harorati atrofdagi havo massasi haroratidan yana yuqori bo‘lib
qoladi va ular ko'tarilishda davom etadi. Suv bug‘i kondensatsiyalanishidan esa
bulut paydo bo‘ladi. Havo zarralari borgan sari yuqori ko'tarilaveradi, bulut
ham kattalashaveradi. Pirovard-oqibatda bulutning harorati qaysidir qismida nol
darajadan pasayib ketadi va shu joyda muz kristallari vujudga keladi, ulardan
esa yirik suv tomchilari paydo bo'ladi. Shundan keyin yomg‘ir yog'adi. Lekin yoz
yomg‘iri hamma vaqt yog‘avermaydi-ku? To‘g‘ri,
chunki buning uchun kun iliq, vertikal bo'yicha havo haroratining muayyan
gradiyenti, bulutning biron qismida harorat manfiy bo'lishi kerak. Shu uchala
sharoit o‘zaro mos kelgan taqdirdagina iliq yoz yomg‘iri quyib beradiki, u
qayerdan yog‘ayotganini ham bilolmay qolasiz.
Foydalanilgan manbalar:
