Vitus Bering
Vitus Bering
(1681-1741)
Vitus Ionassen Bering (ruscha nomi - Ivan Ivanovich
Bering) mashhur rus dengizchi- sayyohi, rus flotining komandori. Asli kelib chiqishi
daniyalik, ammo umrining asosiy qismini Rossiyada o`tkazgan. Osiyo bilan Shimoliy
Amerika o`rtasidagi bo`g`izning mavjudligini boshqa bir rus sayyohi Semyon Dejnyov
1648-yilda isbotlagan bo`lsa-da, Vitus Bering dunyo geografik tadqiqotlar
tarixiga ushbu bo`g`izni topgan sayyoh sifatida kirgan.
Vitus Bering 1681-yilda Daniyaning Xorsens shahrida tugilgan.
Yoshligidayok golland kemalari jamoasi tarkibida ikki marta Hindistonga dengiz sayohatini
amalga oshirgan. 1703 yilda Amsterdam
shahridagi dengiz kadetlik korpusini tugatgach, Rossiyaning Boltiq flotiga
leytenant sifatida xizmatga qabul qilindi. 1710-yilda kapitan-leytenant Bering
Azov flotiga xizmatga o`tkazilib, bu yerda Pyotr I ning 171-yildagi Prut safarida ishtirok etgan. Dengizchilik kasbidan
yaxshi xabardor V.Bering 1712-1723-yillarda Rossiyaning Boltiq flotidagi turli
kemalarga qumondonlik qilgan. 1724-yilning fevral oyida o`z xohishiga binoan
flotdan bo`shagan V.Bering shu yilning avgust oyida Pyotr I ning buyrug`i bilan
birinchi darajali kapitan (flot polkovnigi) unvonida yana qayta flotga qabul qilingan.
V.Bering 1725-1730 va 1732-1742-yillarda rus floti
tomonidan amalga oshirilgan birinchi va ikkinchi Kamchatka ekspeditsiyalariga boshchilik qildi.
Birinchi Kamchatka ekspeditsiyasining asosiy vazifasi «Osiyo Amerika bilan
tutashganmi yoki ular o`rtasida dengiz bormi?», degan savolga javob topish
edi. Shu maqsadda sayyoh 1728-yilning 8-iyunida «Muqaddas Gavriil» kemasida
Nijnekamchatsk bandargohddan yo`lga chiqqan. 1728 yilning iyul va avgust oylari
davomida Shimoli-Sharqiy Osiyoning Tinch okeani qirg`oqlarini, shu jumladan Kamchatka, Karagin va Krest qo`ltiqlarini, Provideniya
buxtasini, Muqaddas Lavrentiy orolini haritaga tushirgan.
Ekspeditsiya Chukotka dengizida suzish davomida Bering
bo`g`izidan o`tgan va 67°24' shimoliy kenglikkacha borgan. Ammo Bering quyuq
tuman tufayli Amerika qirg`oqlarini ko`rmagan. Shu bois, Osiyo va Amerika o`rtasidagi
bo`g`izdan o`zi bilmagan holda o`tganini sezmagan va ortga qaytgan. 1729-yilning
yozida Bering Kamchatkadan Sharq tomonga qarab 200 km
uzoqqa suzishga muvaffaq bo`lgan, ammo kuchli shamol va quyuq tuman tufayli
yana ortiga qaytishga majbur bo`ldi. Shimoli-sharqiy Osiyoning
Tinch okeani qirg`oqlarini tekshira turib, Bering Avachin qo`ltig`i va
buxtasini kashf etgan. Keyinchalik Bering dengizi, deb nomlangan noma’lum
baxrning 3,5 ming kilometrlik g`arbiy qirg`oqlarini birinchi bo`lib xaritaga
tushirdi.
V.Bering Peterburgga qaytganidan so`ng ikki oy o`tgach,
ya’ni 1730-yilning aprelida Osiyoning shimoliy qirg`oqlarini tadqiq etish va u orqali
Yaponiya va Amerikaga boradigan dengiz yo`lini topish rejasini taklif etdi. Shu
maqsadda 1732-yilda Ikkinchi Kamchatka ekspeditsiyasiga tayyorgarlik ishlari
boshlab yuborildi.
Ekspeditsiya uzoq vaqt davomida Sharqiy Sibir va
Kamchatkaning turli qismlarini o`rgandi. Ammo ekspeditsiyaning asosiy maqsadiga
erishish - Osiyo va Amerikani ajratuvchi bo`g`izni topish uchun 1741-yilning
iyunida ikkita kema, ya’ni ikkinchi Kamchatka
ekspeditsiyasi safarga jo`nagan. Dengizchilar Avachin qo`ltig`idan chiqib,
XVIII asrning ba’zi haritalarida 46° va 50° shimoliy kenglik oraligida
tasvirlangan Juan da Gama orolini izlab topish maqsadida janubi-Sharqka qarab yo`l
oldilar. Bir xafta ochik dengizda suzgan dengizchilar Tinch okeanining shimoliy
qismida, hatto, kichkinagina yer ham yo`qligiga amin bo`lishgach, shimoli-sharq
tomonga suza boshlagan. Ammo 1741-yil 20-iyunda ikkala kema bir-birini yo`qotib
qo`ydi va Bering «Muqaddas Pyotr» kemasida uch kun ikkinchi kemani izlaydi.
Kidiruv chog`ida kema oldin 400 km janubga,
keyin shimoli-sharqqa qarab suzdi va Alyaska qo`ltig`ining markaziy qismini
birinchi bo`lib kesib o`tdi.
1741-yilning 17-iyulida dengizchilar 58° shimoliy
kenglikdan yuqoriroqda baland tog` tizmasini ko`rdilar. Bu Shimoliy Amerika
edi. O`sha yili 20 iyulda sayyohlar Kayak oroliga kelib, ekspeditsiya geografi
Steller va kema shturmani qirg`oqqa tushishgan. Ammo oziq-ovqat tanqisligi
ekspeditsiyani ertasigayoq ortiga qaytishga majbur qilgan.
Bering bo`g`izini xaritaga tushirgach, sayyoh qirg`oq bo`ylab
g`arbga tomon suzgan va tuman tarqagan paytlarda baland Chugach tog`larini kuzatgan.
Xuddi shu vaqtda Bering Tumanli (Chirikov), beshta oroldan iborat Yevdokeev
orollarini, «Katta yerdagi» (Aleut yarimoroli) qorli tog`larni (Aleut tog`lari)
kashf etgan va Aleut yarimorolining chekkasida Shumagin orollarini ochgan va
bu yerda mahalliy aholi - aleutlarni uchratgan. Yearb tomon suza turib, Bering
ba’zan quruqlik (Aleut zanjir orollari)ni kuzatgan.
1741-yilning 4-noyabrida kema keyinchalik Bering nomi
bilan atalgan noma’lum orolga yetib keldi. Xuddi shu yerda Bering va ko`plab
ekipaj a’zolari kasallik tufayli vafot etgan. Eks- peditsiyaning qolgan 46
nafar a’zosi juda Qattiq va ogir kishni utkazishgach, kema qoldiqlaridan
kichikroq kema yasab, yelkansiz, Faqat eshkaklar yordamida uzoq suzib, 1742-yilning
avgustida Petropavlovsk (hozirgi Rossiyaning Petropavlovsk-Kamchatskiy) shahriga
yetib olishgan.
Ekspeditsiya hisoboti esa butunjahon geografik tadqiqotlari
tarixiga zarhal saxifa bo`lib kirib, Beringni dunyoga mashhur qildi. Bering
olib borgan geografik tadqiqotlar naqadar to`g`riligini birinchi bo`lib ingliz sayyohi
Jeyms Kuk e’tirof etgan.
Chukotka va Alyaska o`rtasidagi bo`g`izni Bering nomi
bilan atashni x,am aynan J. Kuk taklif qilgan. Geografik tadqiqotlarga qo`shgan
xissasiga ex,tirom sifatida Tinch okeanidagi dengiz, orol, muzlik, qo`ltiq,
Osiyo va Shimoliy Amerikani qadimda boglab to`rgan va keyinchalik yuqolib
ketgan quruqlik (Beringiya), kul, daryo va yarimorol sayyoh, nomi bilan
atalgan. Tinch okeanidagi sayyoh vafot etgan Bering orolida uning haykali o`rnatilgan.
Keyingi vaqtlarda Semyon Dejnyov va Vitus Bering kashf
etgan kengligi 86 km bo`lgan Bering bugozi orqali
Yevrosiyo va Shimoliy Amerikani boglaydigan avtomobil ko`prigi yoki suv osti
tunneli ko`rish takliflari oldinga surilmokda. Ammo bu masalada turli xil fikrlar
mavjud. Ba’zilar bunday inshootlarni ko`rish hozirgi zamon imkoniyatlaridan yuqori,
deb aytsa, boshqalari bo`g`izning kok o`rtasida joylashgan Ratmanov orolini (har
ikkala qirg`oqdan uzoqligi 42-43 km) hisobga
olinsa, loyiha inshootining uzunligi Shveysariyaning Alp tog`laridagi 57 km.li Gotard yoki Yaponiyaning Xonsyu va Xokkaydo
orollarini tutashtiruvchi 53,9 km.li Seykan
suv osti tunnellaridan birmuncha kiska va uning amalga oshirilishi nisbatan
oson bo`lishini aytishmoqda.
Использованные источники:
