Turkiya Respublikasi
![](/uploads/posts/2015-07/thumbs/1437159683_turkiya.png)
Ma’muriy jihatdan 76 viloyatdan
iborat. Davlat tuzumi - Respublika. Davlat boshlig`i - Prezident. U har 7 yilda
saylanib, Qurolli Kuchlarning Bosh qumondoni vazifasini ham bajaradi. Hukumat
boshlig'i — Bosh vazir. Qonun chiqaruvchi hokimiyati 2 palatali parlament
(Buyuk Millat majlisi).
Aholisining soni 81,0 mln. kishi, o'rtacha yillik o‘sish sur’ati 1,0 foizga teng.
Din nuqtayi nazaridan islomga
mansublar 99,8 % ni va boshqalar 0,2 % ni tashkil etadi.
Davlat tili - turk tili.
Usbanizatsiya darajasi 70,1% ga teng.
Etnik tarkibi - 87% i turklar, 10% i kurdlar, 1,7 % i arablar, greklar va boshqa xalq vakillari. Mamlakatdan tashqarida 6 mln. turk yashaydi. Aholi zichligi 1 km.kv maydonga 105 kishidan to‘g‘ri keladi. Shahar aholisi 71,2% ga teng. Tabiiy o'sish har ming kishiga 15,9 kishidir. O'rtacha umrning davri erkaklarda 69 yosh, ayollarda 75 yoshga teng. Aholining 14 yoshgacha bo'lgan qismi 28%, 15-64 yoshgacha bo'lganlar 63 % ni, 65 yoshdan kattalari 8 % ni tashkil qiladi.
Turkiya - BMT, XVF, NATO ga
a’zo.
Kichik Osiyo yarimoroli juda
qadim zamonlardan boshlab shimol, janub, g`arb, sharq o`rtasida savdo va
madaniy aloqalarni bog`lab turuvchi ko`prik bo`lgan. Miloddan avvalgi VIII-VI
ming yilliklarda bu yerda dehqonchilik va chorvachilik rivojlangan. Miloddan
avvalgi 3 ming yillikda birinchi shahar-davlatlar paydo bo`lgan. Jumladan, eng
kuchlisi Xatti davlati bo`lgan. Keyinchalik bu hudud Iskandar Zulqarnayn qo`l
ostida bo`ladi, I asrda esa u rimliklar qo`liga o`tadi. Keyinchalik Vizantiya
qaramog`ida bo`ladi. XI asrda turk saljuqiylar, undan keyin esa Usmonli turklar
qo`liga o`tadi. 1320-yilda Usmonli turklar imperiyasi shakllandi.
1923-yil 29-oktyabrdan Turkiya
mustaqil respublika bo`ldi. Poytaxti – Anqara shahri. Mamlakat tarixiy
obidalarga boy. Masjidlar, ibodatxonalar, tarixiy muzeylar shular
jumlasidandir. Mamlakatning g`arbiy va markaziy qismini Anadoli yassi tog`lari
egallagan. Sharqiy qismida esa Armeniya yassi tog`lari yastanib yotivdi.
Asosiy daryolari – Yoshil, Irman, Dajla, Frot, Araks, Chorax. O`rmonlar
15% maydonni egallaydi. Unda qayrag`och, archa, sarv daraxti, buk, eman, grab
va butalar o`sadi. Hayvonlardan bug`u, olmaxon, yovvoyi cho`chqa, bo`ri,
chiyabo`ri, ayiq, tog` echkisi, sirtlonlar yashaydi. Qushlardan qarg`a, burgut,
laylak, qaldirg`och hamda ilon va kaltakesaklar keng tarqalgan.
Turkiya – industrial-agrar
mamlakat. Mamlakatda xrom (dunyoda 3-o`rinda), surma, temir rudasi, volfram,
mis, marganes, simob, boksit, oltingugurt qazib olinadi. Rangli va qora
metallurgiya rivojlangan. Neftni qayta ishlovchi va kimyo zavodlarida mineral
o`g`itlar, ishqorlar, uy-ro`zg`or, kimyo mahsulotlari ishlab chiqariladi. Mashinasozlikda
yengil avtomobillar, yuk mashinalari, avtobuslar, qishloq xo`jaligi
mashinalari, dengiz kemalari, stanoklar, elektr jihozlar ishlab chiqariladi. Zamonaviy
oziq-ovqat va to`qimachilik, qurilish materiallari va sement sanoat korxonalari
faoliyat ko`rsatmoqda. Teri-poyafzal, mebel va qog`oz ishlab chiqarish
rivojlangan. Qishloq xo`jaligida bug`doy,
arpa, suli, makkajo`xori, javdar, sholi, sabzavot ekinlari yetishtiriladi. Tamaki yetishtirishda dunyoda oldingi
o`rinlardan birida turadi. Bog`dorchilik va uzumchilik keng rivojlangan. Bundan
tashqari, choy, yong`oq ham yetishtiriladi. Chorvachilikda qo`ychilik,
echkichilik, qoramolchilik, yilqichilik rivojlangan. Turkiya angor echkisi
junini eksport qilish juhatdan oldingi o`rinlardan birida turadi. Ipakchilik va
baliqchilik rivojlangan. Turizm juda yaxshi rivojlangan.
Shaharlari: Istanbul, Anqara, Izmir, Adana, Bursa, Konya, Antaliya. Istanbul – turizmning yirik markazlaridan biri. Unga miloddan avvalgi VII asrda asos solingan. Dastlab Rim imperiyasi poytaxti bo`lgan. U paytda Konstantinopol deb ham yuritilgan. Hozirgi nomini 1930-yilda olgan. Shaharda muqaddas Sofiya muzeyi, ajoyib masjidlar bor. Vizantiya va musulmon arxitekturasi yodgorliklari ko`p.
Turkiyaning transport tizimi
taraqqiy etgan. Unda avtomobil transportining roli katta. Dengiz transporti
rivojlangan.
Eksportida mashina va avtobuslar, oziq-ovqat, yengil sanoat, elektrotexnika mahsulotlari, tamaki, quruq mevalar, qishloq xo`jaligi mahsulotlari yetakchilik qiladi.
Importida mashina uskunalari, xomashyo, transport vositalari va boshqalar ustun turadi.
Pul birligi – Turkiya lirasi.
Поделитесь ссылкой с друзьями выделив текст.
Заметили ошибку, тогда выделите ошибочный текст и нажмите клавишы CTRL + ENTER.