Quruqlik transporti
Temiryo‘l transporti iqlimiy sharoitlar va
yil fasllari qanday bo‘lishiga qaramasdan hamma vaqt ishlayveradi. Uning
tezligi katta, yuk tashish tannarxi nisbatan past. Temiryo‘l magistrallarini
turli yo‘nalishga qurish mumkin. Hozirgi vaqtda mamlakatimiz temiryo‘llarining
umumiy uzunligi 6 ming kilometrdan ortadi.
O‘zbekistonda
temiryo‘llar qo‘shni mamlakatlardagiga (Qozog‘istondan tashqari) qaraganda ko‘p
va texnik jihatdan ulardan oldinda turadi. Mamlakatimizning deyarli barcha
temiryo‘llari tekisliklardan, daryo vodiylaridan o‘tadi. Jizzax-Samarqand
oralig‘idagi temiryo‘l dengiz sathidan 850 metr balanddan o‘tgan.
Mamlakatimizning eng
yirik transport tuguni - Toshkent temiryo‘l stansiyasi xalqaro ahamiyatga ega.
Undan to‘rt tomonga yo‘llar ketgan. XX asming 40-yillarida ko‘mir konini ishga
tushirish maqsadida Toshkent-Angren temiryo‘li qurildi. Mirzacho‘lni
o‘zlashtirish maqsadida 1957-yili uzunligi 110 km bo‘lgan
Jizzax-Sirdaryo temiryo‘li qurildi (xaritadan shu yo‘lni aniqlang). Bu yo‘l
respublikaning g‘arbiy qismi bilan Toshkentni qisqa yo‘l orqali bog‘ladi.
1952-1955-yillarda Chorjo‘y-Qo‘ng‘irot yo‘li qurildi. Temiryo‘l yo‘lovchilami
tashishda ham muhim o‘rin tutmoqda. Yil davomida temiryo‘ldan 10-15 mln
dan ko‘proq yo‘lovchi foydalanmoqda.
O‘zbekiston g‘arbiy rayonlarining
Rossiya Federatsiyasi, Ukraina va Belorus respublikalari bilan iqtisodiy hamda
madaniy aloqalarini yanada rivojlantirishni ko‘zlab, Qo‘ng‘irot-Beynov (410 km) temiryo‘li qurildi.
Bu yo‘l Qoraqalpog‘iston Respublikasi,
Xorazm, Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlarini hamda Tojikiston va
Turkmaniston Respublikalarini Qozog‘iston
orqali Rossiya bilan bog‘ladi. Mazkur yo‘l orqali paxta tolasi va paxta yog‘i,
neft mahsulotlari, qurilish materiallari, oziq-ovqat mahsulotlari jo‘natiladi.
Mamlakatimiz hududi bo‘ylab o‘tuvchi Osiyo va Yevropa mamlakatlarining tranzit yuklari ham asosan shu
yo‘l orqali tashiladi.
Tranzit–yuk yoki yo`lovchilarning
oraliqdagi stansiya, viloyat, davlat orqali o`tishi.
Toshkent-Yangiyo‘l-Chinoz-Sirdaryo-Guliston
oralig‘idagi temiryo‘lning elektrlashtirilishi mamlakatimiz temiryo‘llarini
elektrlashtirishda birinchi qadam bo‘ldi. Keyinchalik Toshkent-Keles-Nazarbek-Toshkent
halqa temiryo‘li Toshkent-Hojikent, Toshkent-Angren
temiryo‘llari ham elektrlashtirildi. 1993-yilda Xovos-Bekobod va Xovos-Jizzax
liniyalari elektrlashtirildi va foydalanishga topshirildi. Keyinroq yo‘lning
Jizzax-Samarqand qismi ham elektrlashtirildi. Natijada elektrlashtirilgan
yo‘llar uzunligi 600 km
(umumiy foydalaniladigan temiryo‘lning 16 foizi) ga yetdi.
Temir yo`llarning elektrlashtirilishi
va elektrovozlarning ishlatilishi bilan poyedlarning qatnov tezligi,
yo`llarning o`tkazish imkoniyati, demakki, ish unumi ortdi.
Yo`lning
o`tkazish imkoniyati – temiryo`ldan bir kecha-kunduzda o`tishi mumkin
bo`lgan poyezdlar miqdori. Ikki yo`lli temiryo`llarning o`tkazish imkoniyati
bir kecha-kunduzda 150 juft poyezdga, bir yo`lli temir yo`llarda esa, 30 juft
poyezdga yetishi mumkin.
Temir yo`llarning jahon
talablari darajasida texnik jihozlanishi tufayli Toshkent-Samarqand
yo`nalishida yo`lovchilar tashishga mo`ljallangan zamonaviy tezyurar
"Afrosiyob” elektropoyezdlar qatnovi yo`lga qo`yildi. O`rta Osiyoda birinchi
bor bunyod etilgan tezyurar temiryo`lni foydalanishga topshirilishi natijasida
turizm rivojlanishi barobarida avtomobil yo`llaridagi tig`izlikka barham
berildi.
Mustaqillik yillarida O‘zbekistonning
chekka hududlari rivojlanishini tezlatish, shuningdek, bir butun yaxlit
temiryo‘l tizimini vujudga keltirish maqsadida Navoiy-Uchquduq-Sulton-Uvays
tog‘-Nukus yo‘nalishida temiryo‘l qurilib, ishga tushirildi. Urganch-Beruniy
elektrlashtirilgan yangi temiryo‘li qurilib, ishga tushirildi. Shuningdek, 233 km li
G‘uzor-Boysun-Qumqo‘rg‘on temiryo‘li ham qurildiki, bu mazkur hududlami
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Endilikda shu yo`l
orqali Samarqanddan Qarshiga va Qarshidan Termizga boradigan temiryo`lni elektrlashtirishga
kirishildi.
Farg`ona vodiysini
mamlakatimizning boshqa hududlari bilan bog`lovchi umumiy zunligi 125 km bo`lgan "Angren-Pop”
temiryo`lini va 19 km
uzunlikdagi temiryo`l tonnelini qurosh boshlandi. Bu yo`l mamlakatimiz hududida
yagona temiryo`l transport tizimini shakllantirish bo`yicha ishlarni yakuniga
yetkazishda muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, u Yevropa qit`asini Osiyo bilan
bo`g`laydigan transmilliy yo`lagining muhim bo`g`ini bo`lib xizmat qiladi.
Respublikamiz
ichkarisida temiryo‘llar qurilishi bilan bir qatorda qo‘shni davlatlardagi
xalqaro yo‘llar qurilishida ham ishtirok etmoqda. Jumladan, mamlakatlar
mustaqilligi va iqtisodiyoti uchun ulkan ahamiyatga ega bo‘lgan Yevropa va
Osiyo mamlakatlarini tutashtiradigan Trans Osiyo magistrali (Istanbul-Toshkent-Olmaota-Pekin)
qurilishida ishtirok etmoqda.
Magistral (lotincha
magistralis - asosiy) – asosiy yo`nalish, asosiy transport yo`li.
«Drujba» stansiyasi
(Qozog‘iston), Turkmanistonda Tajan-Saraxs va Eronda Saraxs-Mashhad qismlari qurib
foydalanishga topshirildi (1996-yil) va yo‘lda poyezdlar qatnovi boshlandi.
Aynan 133 km
li Tajan-Saraxs yo‘lini qurishda o‘zbekistonlik quruvchilaming hissasi katta
bo‘ldi. 0‘zbekiston temiryo‘llari ushbu magistralning markaziy bo‘g‘ini bo‘lib
qoladi. Bu yo‘ldan Buxoro-Beynov orqali
Yevropaga, Tajan-Saraxs orqali Janubi-g‘arbiy Osiyo mamlakatlariga chiqish
mumkin.
Avtomobil transporti yuklami (boshqa
transportga qayta ortmay) bevosita iste’molchiga yetkazib bera oladi. Avtomobil
transporti sanoat va qishloq xo‘jaligi korxonalarini magistral transport bilan
bog‘laydi, shaharlardagi va shaharlar atrofi hududlaridagi yuklaming asosiy
qismini tashiydi. Qisqa (100
km gacha) va o‘rtacha masofalarga yo‘lovchi hamda yuk
tashishda temiryo‘llarga qaraganda avtomobil afzaldir. Mamlakatimizning tog‘li
rayonlarida avtomobil transportining ahamiyati, ayniqsa, katta.
Avtomobil transporti
bilan yiliga 600 mln tonna yuk tashilmoqda. Avtomobil yo‘llarining jami
uzunligi 115 ming km dan ortiq.
1940-yillarda qurilgan
Toshkent, Samarqand, Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlari orqali o‘tadigan
Katta 0‘zbek trakti (uzunligi 700
km) muhim ahamiyatga egadir. Bu yo‘lga yonma-yon holda
eng zamonaviy Toshkent-Mirzacho‘l avtostradasi qurilgan. Shu yillarda
Farg‘ona vodiysidagi aylanma avtomobil yo‘li ham butkul qayta qurildi. Bu yo‘l
Qo‘qon, Marg‘ilon, Asaka, Andijon, Namangan va Chust shaharlarini tutashtiradi.
1959-yilda
Toshkent-Angren-Qo‘qon avtomobil yo‘li (248 km) qurildi. Bu yo‘l Qurama tizma tog‘idagi
Qamchiq dovonidan (2270 m)
o‘tadi. Bu yo‘l orqali Toshkentdan Farg‘ona vodiysiga tashiladigan yuklar
temiryo‘lda tashiladigan yuklarga qaraganda 3-4 baravar tez yetkaziladi. Ushbu
yo`l kengaytirilib, Qamchiq qovoni yaqinida ikkita tonnel ishga tushirildi.
2012-yilda uzunligi 116 km
bo`lgan Guliston-Ohangaron avtomobil yo`li hamda Qo`qon shahrini aylanib
o`tadigan avtoyo`l foydalanishga topshirildi.
Mamlakat viloyatlarining
Qozog‘iston hamda Qirg‘iziston bilan transport-iqtisodiy aloqalari Toshkent
shahri orqali amalga oshirilardi. Shaharda transport harakatini kamaytirish
maqsadida shahar tashqarisida halqa yo‘l barpo etilgan. Uning uzunligi 64 km bo‘lib, O‘zbekistonda
shunday maqsadda qurilgan yagona yo‘l hisoblanadi.
O‘zbekistonning mustaqillikka erishishi xorijiy mamlakatlar bilan
bog‘laydigan yo‘llarga ehtiyojni kuchaytirdi. Mamlakatimiz shu maqsadda Xitoy
va Pokistonga chiqish imkoniyatini beruvchi Andijon-O‘sh-Ergashtom-Qashqar
avtomobil yo‘li hamda Hind okeaniga chiqishga imkon beradigan
Termiz-Hirot-Karachi avtomobil yo‘li qurilishida va ulami qayta qurishda o‘z
ulushi bilan qatnashmoqda.
Qamchiq tonnelining uzunligi 890 m. Rezak tonnelining
uzunligi 368 m.
Bir kecha-kunduzda tonnellardan 12 mingtagacha mashina o‘tishi mumkin.
Bugungi kunda ushbu yo‘lni
kengaytirishhamda (Qamchiq dovoni yaqinida) uzunligi 900-1500 metr bo‘lgan
ikkita tonnel qazish ishlari tugatildi.
Использованные источники:
