Atlantika okeani
Atlantika okeani haqida umumiy ma`lumot
-
Asosiy xususiyatlari
Barcha yarimsharlarda joylashgan. Buyuk geografik kashfiyotlar shu okeandan boshlangan, qirg‘oqsiz dengizi bor, afsonalarga boy, meridional yo‘nalgan eng uzun O‘rta okean tizmasi bor, eng yirik port-shaharlari bor, ichki dengizlari eng ko‘p, eng sersuv va eng uzun daryolar shu okeanga quyiladi, eng baland qalqish ham shu okeanda kuzatiladi, materiklar dreyfi gipotezasiga asos bo'lgan, dengiz transportida dunyoda birinchi o‘rinda turadi.
-
Geografik o'rni
Atlantika okeani to‘rtta materik orasida joylashgan. Shimoldan janubga 12 ming km masofaga cho‘zilgan. Okeanning eng keng joyi mo‘'tadil kengliklarga (9450 km) va eng tor joyi (2620 km) shimoliy qismiga to‘g‘ri keladi. Qirg‘oqlari Shimoliy yarimsharda kuchli parchalangan, Janubiy yarimshardagi sohillari ancha tekis..
-
O'rganilishi
Okean nomi Atlanta (yunon afsonasiga ko‘ra, yelkasida osmon gumbazini ko‘tarib turuvchi pahlavon) atamasi bilan bog‘liq. Dastlab 1507 yilda geografik xaritaga «Atlantika okeani» nomi yozilgan. Atlantika okeani dengizlari qirg‘oqlarida - Qadimgi Gretsiya, Karfagen, Misr, Skandinaviyada dastlabki port-shaharlar vujudga kelgan. Miloddan oldingi davrlarda finikiyaliklar, arablar, rimliklar okean suvlarida suzishgan.
A tlantika okeani yuza suvlarining harorati Tinch va Hind okeanlari suvlariga nisbatan past (+16,5°C). Bunga Shimoliy Muz okeanidan va Antarktida tomonidan sovuq oqimlarning kirib kelishi sababchidir. Termik ekvatorda suv yuzasining o‘rtacha yillik harorati 27-28°C. Okeanning janubiy va shimoliy qismlarida 0, -1°C gacha pasayadi.
A tlantika okeanining o‘rta qismida ekvatorial mintaqa joylashgan. Bu mintaqaning yillik yog‘in miqdori 1770 mm ga va suvning o‘rtacha sho‘rligi 35‰ ga teng. Shimoliy subtropik mintaqada tabiati o‘ziga xos bo‘lgan Sargasso dengizi joylashgan. Dengiz suvining sho‘rligi 37‰ ga teng, harorati yuqori, qishda 23°C ni va yozda 28°C ni tashkil etadi.
B uyuk geografik kashfiyotlar Atlantika okeanidan boshlangan. Mashhur dengizchilar shu okean orqali safarga chiqqanlar. Hozir ham transportdagi ahamiyati jihatdan birinchi o‘rinni egallaydi. O‘rta dengiz sohillari dunyo turizmida birinchi o‘rinda turadi. Suvaysh (1869-yil.) va Panama kanallarining (1914-yil.) ishga tushirilishi okeanning ahamiyatini yanada oshirdi.
Dengiz va qo'ltiqlar
| Nomi | Maydoni, ming kv.km | Eng chuqur joyi, metr |
|---|---|---|
| Sargasso | 6500 | 6995 |
| Uedell | 2920 | 6820 |
| Karib | 2754 | 7686 |
| O'rta | 2500 | 5121 |
| Meksika qo'ltig'i | 1543 | 4384 |
| Gvineya qo'ltig'i | 1533 | 6363 |
| Skotia | 1300 | 6022 |
| Lazarev | 929 | 4500 |
| Labrador | 840 | 4316 |
| Shimoliy | 544 | 809 |
| Qora | 422 | 2210 |
| Boltiq | 415 | 470 |
| Avliyo Lavrentiy qo'ltig'i | 263 | 572 |
| Biskay qo'ltig'i | 223 | 4735 |
| Tirren | 214 | 3719 |
| Egey | 214 | 3543 |
| Ioniya | 169 | 5121 |
| Adriatika | 144 | 1230 |
| Irlandiya | 100 | 175 |
| Balear | 86 | 2132 |
| Azov | 38 | 14 |
| Marmar | 11 | 1355 |
Eng chuqur cho'kmalar
| Nomi | Chuqurligi, metr |
|---|---|
| Kayman | 7090 |
| Puetro-Riko | 8742 |
| Romansh | 7856 |
| Janubiy Sandvich | 8264 |
Qo`shimcha ma`lumot
- Maydoni: 91,6 mln kv.km
- Suv hajmi: 330 mln km.kub
- Eng chuqur joyi: 8742 metr (Puerto-Riko cho'kmasi)
- Eng sho'r dengizi: O'rta dengiz (37-39 promille)
- O'rtacha harorati: +16,5 daraja
- Suvining o'rtacha sho'rligi: 37,5 promille
- Suv osti tizmalari: 6 ta
- Qo'ltiqlar: Biskay, Gvineya, Meksika
- Orollar: Grenlandiya, Islandiya, Kuba, Bermud
- Yarimorollar: Skandinaviya, Florida
- Bo'g'izlar: Gibraltar, Padekale
- Ko'tarilmalar: Sharqiy Tinch okean, Janubiy Tinch okean
- Oqimlar: Golfstrim, Labrador, Shimoliy Atlantika, Kanar, Bengaliya, Braziliya, G'arbiy shamollar va hakazo
- Okean nomi birinchi marta xaritalarda 1507-yildan boshlab Atlantika rivoyati asosida paydo bo'lgan.
- Atlantika okeanini birinchi bo'lib vikinglar kesib o'tgan.
- Meridian bo'yicha eng uzun okeandir.
- Okean janubidagi Afrika-Antarktida botig'ining chuqurligi 3000 metrdan 7000 metrgacha yetadi.
