Avstraliya va Okeaniya
Avstraliya va Okeaniya haqida umumiy ma`lumotlar
Asosiy xususiyatlari
Eng mitti, eng past, eng quruq materik , xaltali hayvonlar vatani, sayyoramizning yaxlit noyob qo‘riqxonasi, o‘rtasidan Janubiy tropik chizig‘i o‘tadi, evkalipt daraxti vatani (bo‘yi 2 m dan 150 m gacha), materikdagi berk havza maydoni (60%) jihatidan birinchi o‘rinda, yagona davlat - Avstraliya ittifoqi bor, aholisining yarmi ikkita shaharda (Sidney, Melburn) yashaydi.
Geografik o'rni
Avstraliya (lotincha «australius» - janubiy) to‘liq Janubiy yarimsharda joylashgan. Materik o‘rtasidan janubiy tropik chizig‘i o‘tganligi uchun uning shimoliy qismi issiq yoritilish mintaqasiga, janubiy qismi esa mo‘'tadil yoritilish mintaqasiga to‘g‘ri keladi. Quruqlikni shimol, g‘arb va janubdan Hind okeani, sharqdan Tinch okean suvlari o‘rab turadi.
O'rganilishi
Avstraliya odam yashaydigan materiklar orasida eng keyin kashf etilgan.Yevropaliklardan birinchi bo‘lib Avstraliya quruqligiga qadam qo‘ygan kishi gollandiyalik Villyam Yanszondir. U 1606-yilda Keyp-York yarimorolini tekshirdi va materikka Yangi Gollandiya deb nom berdi.
M aterikning eng past joyi (Eyr ko‘li - 16 m) ham shu yerda. Materikning sharqida uzoq masofaga cho‘zilgan uchinchi tog‘li qismi - Katta Suvayirg‘ich tizmasini hosil qiladi. Bu tizmaning eng baland joyi janubiy qismidagi Avstraliya Alpi tog‘lari (Kossyushko cho‘qqisi, 2230 m) hisoblanadi.
T inch okeanning markaziy va g‘arbiy qismlarida sochilib yotgan katta-kichik orollar Okeaniya deb ataladi. O‘zi egallagan maydonga nisbatan quruqlik atigi 2% ni tashkil etganligi uchun ham Okeaniya nomini olgan. Okeaniya o‘z tarkibiga 7 mingdan ortiq orollarni birlashtiradi. Orollarning umumiy maydoni atigi 1,3 mln km kv.
O keaniya hududi tabiiy-geografik va etnografik farqlariga asoslanib, uchta qismga bo‘linadi. 1.Melaneziya (yunoncha melos - qora, nesos - orol, ya'ni qora orollar). 2. Mikroneziya (yunoncha kichik orollar). 3.Polineziya (yunoncha ko‘p orollar). Okeaniya to‘g‘risidagi ma'lumotlar yevropaliklarga F.Magellan sayohatidan (1521-y.) keyin ma'lum bo‘lgan.
- Avstraliya va Okeaniya maydoni - 8 944 000 kv.km
- Avstraliya materigining maydoni -
- Orollar maydoni - 1 329 500 kv.km
- Materikning dengiz sathidan o'rtacha balandligi - 300 metr
- Materik qirg'oqlarining uzunligi - 19 700 km
- Dengiz sathidan eng yuqori balandlik - Kossyushko t. 2 228 metr
- Dengiz sathidan eng past balandlik - Eyr-Nord k. -16 metr
- Eng shimoliy nuqta - York burni
- Eng shimoliy nuqta koordinatasi - 10 daraja 41' j.k. 142 daraja 32' shq.u.
- Eng janubiy nuqta - Saut-Ist-Poynt (Janubi-sharqiy) burni
- Eng janubiy nuqta koordinatasi - 39 daraja 11' j.k. 146 daraja 25' shq.u.
- Eng g'arbiy nuqta - Stip-Poynt burni
- Eng g'arbiy nuqta koordinatasi - 26 daraja 09' j.k. 113 daraja 05' shq.u.
- Eng sharqiy nuqta - Bayron burni
- Eng sharqiy nuqta koordinatasi - 28 daraja 38' j.k. 153 daraja 39' shq.u.
Yarimorollar: Armenlend, Keyp-York
Qo`ltiqlar: Karpentariya, Katta Avstraliya
Dengizlar: Arafur, Markon, Tasmaniya
Bo'g'izlar: Torres, Bass
Tog`lar: Katta To'siq rifi, Katta Suvayirg'ich tizmasi, Kossyushko tog'i, Markaziy tekisliklar
Tekisliklar: Nallarbor, Ayers-Rok, G'arbiy Avstraliya yassi tog'ligi
A vstraliyada еng mitti, eng past, eng quruq materik , xaltali hayvonlar vatani, sayyoramizning yaxlit noyob qo‘riqxonasi, o‘rtasidan Janubiy tropik chizig‘i o‘tadi, evkalipt daraxti vatani (bo‘yi 2 m dan 150 m gacha), materikdagi berk havza maydoni (60%) jihatidan birinchi o‘rinda, yagona davlat - Avstraliya ittifoqi bor, aholisining yarmi ikkita shaharda (Sidney, Melburn) yashaydi.
A vstraliya (lotincha «australius» - janubiy) to‘liq Janubiy yarimsharda joylashgan. Materik o‘rtasidan janubiy tropik chizig‘i o‘tganligi uchun uning shimoliy qismi issiq yoritilish mintaqasiga, janubiy qismi esa mo‘'tadil yoritilish mintaqasiga to‘g‘ri keladi. Quruqlikni shimol, g‘arb va janubdan Hind okeani, sharqdan Tinch okean suvlari o‘rab turadi.
A vstraliya odam yashaydigan materiklar orasida eng keyin kashf etilgan. Yevropaliklardan birinchi bo‘lib Avstraliya quruqligiga qadam qo‘ygan kishi gollandiyalik Villyam Yanszondir. U 1606-yilda Keyp-York yarimorolini tekshirdi va materikka Yangi Gollandiya deb nom berdi. Birinchi bo'lib Byork 1860-1861-yillarda materikni meridian bo'ylab yurib o'tgan.
Daryolar
| Nomi | Uzunligi (km) | Havzalarining maydoni (ming kv.km) | Suv sarfi, m.kub/sek |
|---|---|---|---|
| Murrey | 3717 | 1057 | 330 |
| Darling | 2720 | 650 | 42 |
| Marram biji | 2160 | 165 | 77 |
| Flay | 1150 | - | - |
Ko`llar
| Nomlanishi | Maydoni, kv.km | Eng chuqur joyi, m |
|---|---|---|
| Eyr-Nord | 15 000 | -16 metr |
| Torrens | 5700 | - |
Tog' cho'qqilari
| Nomlanishi | Tog` tizimi, hududi | Dengiz sathidan balandligi, metr |
|---|---|---|
| Jaya | Yangi Gvineya oroli | 5030 |
| Kuka | Yangi Zelandiya | 3164 |
| Kossyushko | Katta suvayirg'ich tizmasi | 2228 |
| Pane | Yangi Keledoniya oroli | 1628 |
| Legg-Pik | Tasmaniya oroli | 1573 |
Vulqonlar
| Nomlanishi | Tog` tizimi, hududi | Dengiz sathidan balandligi, metr |
|---|---|---|
| Muana-Loa | Gavayi orollari | 4170 |
| Ruapexu | Yangi Zelandiya | 2796 |
| Ulavun | Yangi Britaniya oroli | 2300 |
Orollar
| Nomi | Maydoni, kv.km | Nomi | Maydoni, kv.km |
|---|---|---|---|
| Yangi Gvineya | 829 300 | Samoa | 3 000 |
| Yangi Zelandiya | 265 300 | Karolina | 1 320 |
| Tasmaniya | 98 400 | Taiti | 1 040 |
| Solomon | 40 400 | Tuamotu | 810 |
| Yangi Britaniya | 36 600 | Tonga | 699 |
| Fidji | 18 200 | Marianna | 600 |
| Gavayi | 16 700 | Guam | 534 |
| Yangi Kaledoniya | 16 700 | Kuka | 240 |
| Yangi Gebrid | 14 800 | Marshall | 181 |
| Bugenvel | 10 000 | Nauru | 21 |
| Yangi Irlandiya | 8 650 | Ueyk | 80 |
| Guadalkanal | 5 300 |
Qiziqarli ma`lumot va savol-javoblar
